Pracodawca nie ma prawa zobowiązywać pracownika do pozostawania u niego w zatrudnieniu, jeżeli nie poniósł żadnych kosztów związanych ze szkoleniem, na które go skierował. Prawo do podpisywania umów szkoleniowych zawierających tzw. klauzule lojalnościowe zobowiązujące pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu szkolenia przez określony czas przysługuje pracodawcy jedynie wówczas, gdy przyznaje temu pracownikowi dodatkowe świadczenia, w szczególności ponosi opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie.
UZASADNIENIE
Przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych należy rozumieć zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą (art. 1031 § 1 Kodeksu pracy). Jeżeli pracodawca wyrazi zgodę na podnoszenie kwalifikacji przez pracownika lub sam wystąpi z inicjatywą w tym zakresie, będzie zobowiązany do przyznania mu obowiązkowych świadczeń, o których mowa w przepisach Kodeksu pracy, w szczególności urlopu szkoleniowego i zwolnienia z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania. Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Jeżeli pracodawca wyraził zgodę lub podjął inicjatywę w zakresie podnoszenia przez pracownika kwalifikacji zawodowych (np. w formie szkolenia lub studiów podyplomowych) i pracownik w związku z tym korzysta wyłącznie z urlopu szkoleniowego oraz ze zwolnień od pracy, nie należy zawierać z nim umowy szkoleniowej. Pracodawca nie może od takiego pracownika żądać podpisania umowy szkoleniowej zawierającej tzw. klauzulę lojalnościową, zobowiązującą pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji. Takie rozwiązanie byłoby bowiem mniej korzystne dla pracownika niż wynika to z przepisów Kodeksu pracy, które nie zawierają regulacji dotyczących obowiązku odpracowywania urlopu szkoleniowego i zwolnień.
WAŻNE!
Pracodawca, który nie przyznał pracownikowi żadnych dodatkowych świadczeń związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, nie może zobowiązać go do przepracowania odpowiedniego okresu po zakończeniu nauki.
W przypadku gdy pracodawca kierujący pracownika na szkolenie przyznaje mu dodatkowe świadczenia, np. ponosi opłaty za kształcenie, przejazd na uczelnię, koszty podręczników lub zakwaterowania, zawiera z pracownikiem umowę szkoleniową, w której strony ustalają swoje wzajemne prawa i obowiązki dotyczące np. zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę. Takim dodatkowym świadczeniem może być także urlop szkoleniowy, ale tylko w wymiarze wyższym niż to wynika z przepisów Kodeksu pracy, czyli np. 15 dni urlopu zamiast 6 dni dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.
Pracodawca nie ma obowiązku zawarcia umowy o podnoszenie kwalifikacji, jeżeli nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji (art. 1034 § 3 Kodeksu pracy).
Jeżeli zgodnie z umową pracodawca poniósł koszty związane z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji, to może zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu nauki. Zobowiązanie pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po zakończeniu podnoszenia kwalifikacji nie może obejmować okresu dłuższego niż 3 lata od czasu ukończenia np. studiów czy szkolenia (art. 1035 pkt 2 Kodeksu pracy).
Żądanie od pracownika zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów nauki jest możliwe tylko w konkretnych sytuacjach. Do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia, jest zobowiązany pracownik:
- który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
- z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata,
- który w okresie trwania umowy szkoleniowej rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu,
- który w okresie trwania umowy szkoleniowej rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracodawcy lub z powodu mobbingu, mimo braku przyczyn określonych w przepisach Kodeksu pracy do rozwiązania umowy w tym trybie.
Zatem pracodawca, który wyraził zgodę lub sam zainicjował podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika i nie poniósł w związku z tym żadnych kosztów, gdyż np. szkolenie zostało w całości sfinansowane ze środków Unii Europejskiej, nie ma podstaw prawnych, aby żądać od pracownika podpisania umowy szkoleniowej z tzw. klauzulą lojalnościową, zobowiązującą go do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu szkolenia. Jeżeli jednak pracodawca chociaż w niewielkiej części partycypował w tych kosztach, to może zobowiązać pracownika do odpracowania szkolenia na ogólnych zasadach.
PRZYKŁAD
Pracownik firmy handlowej został skierowany na studia marketingowe w ramach programu unijnego. Studia te będą w całości sfinansowane przez UE pod warunkiem, że pracownik je ukończy. Procedura finansowania jest jednak taka, że pracodawca najpierw płaci za podnoszenie kwalifikacji pracownika, a następnie występuje o zwrot kosztów z funduszu UE. Pracodawca nie przyznaje pracownikowi żadnych dodatkowych świadczeń w związku ze studiami, ale „wykłada” swoje pieniądze do czasu zakończenia procedury przyznawania środków unijnych. W razie przerwania lub nieukończenia studiów przez pracownika pracodawca jest zobowiązany zwrócić środki finansowe przyznane z UE. W takim przypadku należy uznać, że pracodawca może zawrzeć z pracownikiem warunkową umowę szkoleniową, zobowiązującą pracownika wyłącznie do zwrotu kosztów studiów, jeśli je przerwie lub nie ukończy. Gdyby bowiem nastąpiła konieczność zwrotu pieniędzy przyznanych z UE, opłata za podnoszenie kwalifikacji stałaby się kosztem pracodawcy. W takiej sytuacji nie ma natomiast możliwości podpisania z pracownikiem tzw. umowy lojalnościowej zobowiązującej go do pozostawania w zatrudnieniu przez określony czas po ukończeniu studiów.
Podstawa prawna:
- art. 1031–1035 Kodeksu pracy.
Orzecznictwo uzupełniające:
- Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 94 pkt 6 Kodeksu pracy) nie oznacza, że pracownik może domagać się od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia (np. komputerowego). (Wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2000 r., I PKN 657/99, OSNP 2001/22/660)
- Pracownik ma obowiązek zwrócić koszty szkolenia, gdy wynika to z uzgodnienia stron stosunku pracy. (Wyrok Sądu Najwyższego z 14 maja 1998 r., I PKN 110/98, OSNP 1999/10/338)