Nielegalne zatrudnienie dłużnika alimentacyjnego - czym jest?
Mówiąc o nielegalnym zatrudnianiu dłużnika alimentacyjnego, mamy na myśli zatrudnianie go bez żadnej umowy lub za wynagrodzeniem niższym niż faktycznie wypłacane. Chodzi o sytuacje, kiedy pracodawca "dogaduje się" z pracownikiem. Część wynagrodzenia, określona w umowie zapewnia pracownikowi składki na ubezpieczenie społeczne, a resztę umówionej kwoty otrzymuje "pod stołem" w gotówce. W interesie dłużnika jest, aby formalnie zarabiać jak najmniej, by pracodawca (w razie przedstawienia przez wierzyciela tytułu wykonawczego) potrącił mu z wynagrodzenia na rzecz alimentów jak najniższą sumę pieniędzy. Dla pracodawcy jest to również korzystne rozwiązanie z punktu widzenia oszczędności (składki zus, podatek). Taki proceder jest jednak niezgodny z prawem pracy i w razie wykrycia go przez PIP niesie ryzyko kary.
Kara za nielegalne zatrudnianie dłużnika alimentacyjnego
Zgodnie z art. 281 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. W stosunku do zatrudniania w ten sposób (na czarno) dłużników alimentacyjnych wprowadzono niedawno bardziej dotkliwą karę. Art. 281 § 2 Kodeksu pracy został dodany mocą art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (Dz.U. poz. 2432). Zmiana ta weszła w życie dnia 1 grudnia 2020 r. Niedługo minie więc rok od kiedy obowiązuje. Treść tego przepisu brzmi następująco:
"Jeżeli pracownik, o którym mowa w § 1 pkt 2, jest osobą wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów i zalega on ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł."
Kolejna ustawa, Ustawa z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie niektórych ustaw związanych ze świadczeniami na rzecz rodziny, ponownie zmienia brzmienie wspomnianego przepisu. Wysokość kary się nie zmienia. Ustawodawca w inny sposób określa osobę dłużnika alimentacyjnego, jako osobę wymienioną w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Ustawa o KRZ wchodzi w życie z początkiem grudnia 2021 r. Nowe brzmienie Art. 281 § 2 KP będzie również obowiązywało od 1 grudnia 2021 r. i jest następujące:
"Jeżeli pracownik, o którym mowa w § 1 pkt 2, jest osobą, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (Dz. U. z 2019 r. poz. 55, 912, 1214 i 1802, z 2020 r. poz. 1747 oraz z 2021 r. poz. 1080), pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł."
Wspomniany art. 2 ust. 1 pkt 4 traktuje o "osobach fizycznych, wobec których toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, a które zalegają ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące."
Co więcej, na mocy art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych dodano w art. 283 Kodeksu pracy § 3. Zmiana ta również weszła w życie dnia 1 grudnia 2020 r. Brzmienie art. 283 § 3 Kodeksu pracy jest następujące:
"Kto wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, pracownikowi będącemu osobą wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów i zalega on ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł."
Podobnie jak w przypadku poprzedniego artykułu również w art. 283 § 3 Kodeksu pracy wprowadza się nowe brzmienie od 1 grudnia 2021 r.:
"Kto wbrew obowiązkowi wypłaca wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę, bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, pracownikowi będącemu osobą, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, podlega karze grzywny od 1500 zł do 45 000 zł."
Oznacza to, że ta sama kara grozi pracodawcy w przypadku zatrudniania pracownika będącego dłużnikiem alimentacyjnym bez żadnej umowy, jak i zatrudniania za wynagrodzeniem niższym niż rzeczywiście wypłacane. Powszechnie taką sytuację nazywa się wypłatą pod stołem. Więcej na temat wypłaty wynagrodzenia pod stołem w Polsce przeczytasz w artykule: Wynagrodzenia wypłacane "pod stołem" [RAPORT]
W razie wykrycia nielegalnego zatrudnienia dłużnika alimentacyjnego inspektor PIP może nałożyć karę grzywny w wysokości do 2000 zł. Ponowne wykrycie tego procederu u pracodawcy grozi kolejną karą grzywny do 5000 zł. Co więcej, inspektor może wystąpić do sądu pracy z wnioskiem o ukaranie. Wówczas pracodawca musi liczyć się z karą do 45 000 zł.
Potrącenia z wynagrodzenia - alimenty
Alimenty pracownika stanowią przedmiot obowiązkowych potrąceń z wynagrodzenia (art. 87 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy). Potrącenia te stanowią niejako wyjątek od zasady ochrony wynagrodzenia za pracę. Należności alimentacyjne są pierwsze w kolejności w przypadku zbiegu należności do potrącenia z wynagrodzenia:
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
- sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
- kary pieniężne przewidziane w art. 108.
W przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych można maksymalnie dokonać potrącenia do wysokości trzech piątych wynagrodzenia netto czyli 60%. Nie ustalono przy tym minimalnej kwoty wynagrodzenia, która powinna zostać pracownikowi na własne utrzymanie. Nie ma więc tutaj kwoty wolnej od potrąceń.
Co istotne, aby dokonać potrącenia alimentów z wynagrodzenia, nie ma konieczności przeprowadzania postępowania egzekucyjnego. Wystarczy przedstawienie pracodawcy przez wierzyciela tytułu wykonawczego.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie niektórych ustaw związanych ze świadczeniami na rzecz rodziny (Dziennik Ustaw rok 2021 poz. 1162)
Ustawa z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (Dziennik Ustaw rok 2018 poz. 2432)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dziennik Ustaw rok 2020 poz. 1320)