Z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego wynika, który sąd jest właściwy do rozstrzygania określonych sporów z zakresu prawa pracy. Kodeks przewiduje w tym zakresie szczególne uprzywilejowania mające ułatwić stronom dochodzenie swoich roszczeń.
Powództwo w sprawach z zakresu prawa pracy może być wytoczone przed sąd:
- właściwości ogólnej pozwanego,
- w którego okręgu praca jest, była lub miała być wykonywana,
- w którego okręgu znajduje się zakład pracy (art. 461 § 1 k.p.c.).
Przepis ten ustanawia właściwość miejscową przemienną sądu w sprawach pracowniczych, ułatwiając powodowi dochodzenie roszczeń. Stwarza on bowiem powodowi szerokie możliwości wyboru sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Może on wybrać sąd najbardziej dogodny dla niego ze względu na jego miejsce zamieszkania lub ten sąd, do którego ma najlepszy dojazd.
WAŻNE!
Możliwość wyboru sądu właściwego miejscowo przysługuje zarówno pracownikowi, jak i pracodawcy w zależności od tego, który z nich jest powodem.
Przykład
Piotr. B. zamieszkały w Kielcach był zatrudniony w Spółce X, która miała siedzibę w Warszawie. Świadczył jednak pracę w magazynie w Morawicy. Spółka nie zapłaciła mu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych w kwocie 3600 zł. Piotr B. złożył pozew do Sądu Rejonowego w Kielcach, który był właściwy z tego względu, że w jego okręgu Piotr B. wykonywał swoją pracę.
Obowiązkowa właściwość sądu rejonowego
W celu określenia, w którym sądzie powinna toczyć się sprawa, istotne znaczenie ma też właściwość rzeczowa. Określa ona, który sąd powinien rozpoznawać sprawy w pierwszej instancji. Ustawodawca przewidział bowiem, że choć zasadniczo w pierwszej instancji sprawy powinny rozpoznawać sądy rejonowe, to jednak w pewnych kategoriach spraw właściwy jest sąd okręgowy.
Do właściwości sądów okręgowych należą m.in. sprawy o:
- prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe,
- sprawy o prawa majątkowe (np. o zapłatę wynagrodzenia), w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tys. zł (art. 17 k.p.c.).
Natomiast wyjątkiem od ww. zasady jest art. 461 § 11 k.p.c., w myśl którego do właściwości sądów rejonowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy z zakresu prawa pracy o:
- ustalenie istnienia stosunku pracy,
- uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy,
- przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia,
- odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia i rozwiązania stosunku pracy,
- karach porządkowych i świadectwie pracy oraz roszczenia z tym związane.
A zatem w tych kategoriach spraw właściwy w pierwszej instancji będzie sąd rejonowy, choćby powód dochodził zapłaty kwoty przewyższającej 75 tys. zł.
Względy celowościowe
Niezależnie od powyższych przepisów sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, rozpoznającemu sprawy z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, jeżeli przemawiają za tym względy celowościowe. Postanowienie w tym przedmiocie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem sądu przekazującego (art. 461 § 3 k.p.c.). A zatem, jeśli w toku procesu strony dojdą do wspólnego wniosku, że bardziej byłby dla nich dogodny inny sąd niż ten właściwy według ustawy, to mogą złożyć zgodny wniosek o przekazanie sprawy do innego organu. Sąd ocenia wówczas, czy taki wniosek jest uzasadniony i w razie jego uwzględnienia przekazuje sprawę do innego sądu.
Przykład
Adam Z. zamieszkały w Krakowie był zatrudniony przez Spółdzielnię mającą siedzibę w Lublinie, która w Krakowie miała swoją filię. Ponieważ pracodawca nie wypłacił mu dodatku za pracę w nocy, Adam Z. złożył pozew o zapłatę do sądu w Krakowie. W toku procesu strony uznały jednak, że bardziej dogodny byłby dla nich sąd w Sandomierzu i złożyły wniosek o przekazanie sprawy do tego sądu. W uzasadnieniu wniosku strony wskazały, że w Sandomierzu zamieszkuje większość świadków, których należałoby wezwać na rozprawę, a ponadto Adam Z. podjął tam nową pracę. Sąd w Krakowie uwzględnił ten wniosek i wydał postanowienie o przekazaniu sprawy ze względów celowościowych do sądu w Sandomierzu.
Umowa o właściwość sądu
Właściwość miejscowa sądu wynika zasadniczo z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jednak w oznaczonym zakresie może być ona ustanowiona także przez strony umowy. Następuje to przez zawarcie w treści umowy stosownej klauzuli.
Umowa taka ma niebagatelne znaczenie praktyczne, gdyż na jej podstawie strony mogą określić, który sąd będzie właściwy do rozstrzygania mogącego powstać między nimi sporu, co zwłaszcza przy znacznych odległościach między stronami ma istotny wpływ na koszty ewentualnego postępowania sądowego.
Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest właściwy miejscowo, sporu już wynikłego lub sporów mogących wyniknąć w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego (art. 46 § 1 k.p.c.). Taka umowa o właściwość sądu pod rygorem nieważności musi być zawarta w formie pisemnej. Jednak dla jej skuteczności nie jest konieczne, aby była ona sporządzona w odrębnym dokumencie zawierającym tylko tę umowę. Wystarczające jest zamieszczenie odpowiedniej klauzuli w treści samej umowy zawierającej dany stosunek prawny (np. umowy o pracę czy umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej), co jest rozwiązaniem zdecydowanie prostszym i zazwyczaj stosowanym w praktyce.
Klauzula oznaczająca właściwość sądu ma zwykle treść zbliżoną do następującej: „Wszelkie spory mogące wyniknąć z niniejszej umowy rozstrzygane będą przez sąd w... (tutaj nazwa miejscowości, którą wybrały strony)”.
Przykład
Spółka X mająca siedzibę w Koszalinie zawarła umowę o pracę z Janem K., który miał miejsce zamieszkania w Krakowie. W treści umowy strony zawarły klauzulę, na mocy której przewidziały, że wszelkie spory, jakie mogą wyniknąć z tej umowy, będzie rozstrzygał sąd w Warszawie, gdzie Spółka X miała swoje przedstawicielstwo, a Jan K. często przebywał w sprawach służbowych.
Należy zauważyć, że sąd nie bada z urzędu tej niewłaściwości przed doręczeniem pozwu. Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron sąd bierze pod rozwagę tylko wtedy, gdy wpłynie do niego zarzut pozwanego zgłoszony i należycie uzasadniony jeszcze przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.
Podstawa prawna:
- art. 17, 46, 461 § 1 i 3 Kodeksu postępowania cywilnego.