Państwa agencja reklamowa posiada majątkowe prawa autorskie do utworów w zakresie, w jakim przysługiwały one dwóm pracownikom zatrudnionym na podstawie umów o pracę. W rezultacie wspólnych prac powstały utwory współautorskie, do których prawa autorskie przysługują łącznie Państwu jako agencji, zatrudnionemu przez Państwa gońcowi oraz Państwa zleceniobiorcy. Udział poszczególnych osób w prawie do stworzonych oznaczeń jest uzależniony od nakładu pracy, który włożyli w ich wykonanie.
UZASADNIENIE
Zasadą jest, że prawa autorskie (majątkowe i osobiste) przysługują z mocy prawa twórcy (art. 8 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Od tej zasady istnieje jednak kilka wyjątków. Jednym z nich jest prawo autorskie do utworów stworzonych w ramach stosunku pracy.
Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, pracodawca nabywa majątkowe prawa autorskie do utworów stworzonych w ramach stosunku pracy przez zatrudnione przez niego osoby (art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Warunkiem tego jest, że obowiązek wykonywania czynności o charakterze twórczym wynika z umowy o pracę lub np. polecenia służbowego pracodawcy. Nabycie majątkowych praw autorskich ma charakter automatyczny i wymaga jedynie przyjęcia przez pracodawcę utworu. Przyjęciem utworu może być np. podpisanie protokołu odbioru utworu lub np. wykorzystanie danego utworu w prowadzonej przez pracodawcę działalności. W przedstawionej sytuacji dokumentem potwierdzającym przyjęcie utworu może być np. protokół ze spotkań z klientem agencji lub protokół przekazania utworu klientowi przez agencję (do przyjęcia utworu przez agencję doszło najpóźniej).
WAŻNE!
Pracodawca nabywa z mocy prawa autorskie prawa majątkowe do utworów stworzonych przez jego pracowników.
Pracodawca nie nabywa automatycznie majątkowych praw autorskich do utworu, jeżeli:
- twórcami są jego pracownicy, ale tworząc dany utwór nie działają oni w ramach swoich obowiązków pracowniczych,
- twórcami są osoby zatrudnione przez pracodawcę w ramach niepracowniczego stosunku prawnego, np. na podstawie umowy zlecenia,
- pracodawca nie przyjął utworu.
W omawianej sytuacji doszło do przyjęcia utworu przez pracodawcę (agencja). Należy więc jeszcze sprawdzić dwie pozostałe okoliczności wyłączające prawo do automatycznego nabycia majątkowych praw autorskich pracowników.
Wykonywanie czynności o charakterze twórczym nie leży w zakresie obowiązków pracowniczych gońca. Nie otrzymał on nawet polecenia służbowego pracy nad stworzeniem nowych oznaczeń dla klienta agencji. Oznacza to, że agencja z mocy prawa nie nabyła autorskich praw majątkowych do rezultatów pracy gońca. Nabycie takich praw wymagałoby odrębnych ustaleń między agencją a gońcem, których nie było w opisanej sytuacji. Jeżeli więc nie porozumieją się Państwo z gońcem co do przekazania praw autorskich, to nie mogą Państwo rozporządzać rezultatem jego pracy w formie stworzonych oznaczeń.
Wykonywanie przez gońca w czasie pracy niezleconych zadań jest naruszeniem obowiązków pracowniczych. Z tego powodu mogą go Państwo ukarać karą porządkową, a nawet zwolnić z pracy. Mogą Państwo również dochodzić od gońca odpowiedzialności majątkowej, jeżeli wskutek jego działań doznali Państwo szkody.
WAŻNE!
Pracodawca nie nabywa praw autorskich do utworu stworzonego przez pracownika bez zgody i wiedzy pracodawcy i poza zakresem obowiązków pracownika.
Podobnie jest w przypadku zleceniobiorców. Jeżeli takie osoby wykonują określone czynności o charakterze twórczym, to zleceniodawca może nabyć prawa autorskie do tak stworzonych utworów tylko wówczas, gdy wynika to wprost z treści zawartej umowy zlecenia. W przedstawionej sytuacji brakuje takich ustaleń, dlatego to zleceniobiorcy, a nie Państwu przysługują autorskie prawa majątkowe do stworzonych oznaczeń.
WAŻNE!
Zleceniodawca nie nabywa praw autorskich do utworu stworzonego przez zleceniobiorcę, chyba że takie uprawnienie wyraźnie wynika z umowy zlecenia.
W odróżnieniu od majątkowych praw autorskich (prawo do sprzedaży, prawo udostępniania, wyświetlania itp.), które mają charakter zbywalny (np. przeniesienie praw autorskich, czyli sprzedaż lub udzielenie licencji), autorskie prawa osobiste przysługują wyłącznie twórcy – pracownikowi utworu pracowniczego, który nie może się ich ani zrzec, ani zbyć. W zakres uprawnień osobistych twórcy wchodzą prawa do:
- autorstwa utworu,
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
W omawianej sytuacji mamy do czynienia ze współautorstwem dzieła (kilka osób wspólnie stworzyło oznaczenia produktów). W związku z tym, że tylko niektóre z tych osób były pracownikami, których obowiązki pracownicze obejmowały tworzenie utworów, współuprawnionymi z tytułu majątkowych praw autorskich do stworzonych oznaczeń produktów będą:
- agencja,
- goniec,
- zleceniobiorca agencji.
Udział poszczególnych osób w prawie do oznaczeń zależy głównie od wkładu intelektualnego każdego z twórców. Zakładając, że wszyscy twórcy w jednakowym stopniu przyczynili się do stworzenia produktów dla klienta, udział w prawie stworzonych oznaczeń jest następujący:
- agencja – 50% (dwóch twórców),
- goniec – 25%,
- zleceniobiorca agencji – 25%.
Goniec i zleceniobiorca mają więc rację twierdząc, że są uprawnieni w zakresie majątkowych praw autorskich do stworzonych oznaczeń. Natomiast pozostali dwaj Państwa pracownicy są w błędzie, gdyż ich autorskie prawa majątkowe do stworzonych utworów przeszły na Państwa z mocy prawa. Agencja jako jeden ze współuprawnionych do utworów nie była upoważniona do samodzielnego rozporządzania oznaczeniami.
Warto pamiętać, że wszystkie powyższe ustalenia zachowują aktualność wyłącznie wówczas, gdy stworzone oznaczenie jest utworem, czyli stanowi „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia” (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Jeżeli więc stworzone oznaczenia nie zawierają jakiejkolwiek oryginalności, nowości, to nie noszą one cech charakterystycznych utworu, a tym samym nie podlegają ww. regulacjom.
PRZYKŁAD
Nie będzie utworem np. stworzone przez agencję reklamową oznaczenie hydrantu, ponieważ jego miejsce usytuowania oraz kolor określają przepisy o ochronie przeciwpożarowej. Takiemu oznaczeniu brak oryginalności pozwalającej uznać go za utwór (wszystkie cechy oznaczenia są podyktowane jego funkcją lub przepisami).
Podstawa prawna:
- art. 1 ust. 1, art. 8 ust. 1, art. 9 ust. 1, ust. 3, art. 12, art. 16 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (DzU z 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm.).
Orzecznictwo uzupełniające:
- Jako dopuszczalne w umowach o pracę uznać trzeba postanowienia przewidujące, iż w trakcie trwania stosunku pracy autorskie prawa majątkowe do wszystkich utworów pracownika lub wszystkich utworów określonego rodzaju przechodzą na rzecz pracodawcy. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20 lutego 2008 r., I ACa 87/08)