Pracownikowi za każdą godzinę pracy w porze nocnej przysługuje dodatek z tego tytułu. Jakkolwiek ustalenie godzin, za które dodatek taki przysługuje, oraz jego wysokość w przypadku pracownika pełnoetatowego nie budzą większych wątpliwości, tak problemy pojawiają się przy jego obliczaniu dla niepełnoetatowca. Warto zatem poznać kilka zasad, którymi należy się kierować przy rozstrzyganiu tych kwestii.
Pora nocna
Pora nocna w każdym zakładzie pracy obejmuje kolejne 8 godzin między godziną 21.00 a 7.00 (art. 1517 § 1 k.p.). Określenie, które 8 godzin w tym przedziale czasowym przypada na porę nocną, należy do pracodawcy. Konkretne godziny pracy powinny być określone w regulaminie pracy (art. 1041 §1 pkt 4 k.p.).
Przykład
Pracodawca na mocy postanowień regulaminowych ustalił, że pora nocna w kierowanym przez niego zakładzie pracy obejmuje 8 godzin między godz. 22.00 a 6.00. Praca wykonywana w tym przedziale czasowym jest zatem pracą w porze nocnej.
Praca w porze nocnej
Praca wykonywana w godzinach ustalonych w regulaminie pracy, na które przypada pora nocna, jest pracą w porze nocnej. Trzeba jednak pamiętać, że taką pracą są tylko te godziny, które przypadają na porę nocną, nie zaś wszystkie godziny pracy na danej zmianie.
Przykład
Pracownik zatrudniony na stanowisku stróża na 1/2 etatu w równoważnym systemie czasu pracy wykonuje pracę, co do zasady, w 12-godzinnym dobowym wymiarze czasu pracy. W niektórych dniach przychodzi do pracy na zmianę dzienną - od godziny 6.00 do 18.00, a w innych od godziny 18.00 do 6.00. Pora nocna w zakładzie pracy, w którym pracuje, została ustalona na godziny od 22.00 do 6.00. Pracownik twierdzi, że dodatki za pracę w porze nocnej powinien otrzymywać za każdą godzinę pracy na zmianie nocnej. Pracownik nie ma jednak racji. Wprawdzie dodatki takie przysługują mu tylko na zmianie nocnej, jednak tylko za te godziny pracy, które przypadają na porę nocną, tj. od godziny 22.00 do 6.00, czyli za 8 godzin pracy na tej zmianie, nie zaś za 12 godzin.
Tylko kwota minimalnego wynagrodzenia
Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w takiej porze w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów (art. 1518 § 1 k.p.).
Ustalając kwotę dodatku za pracę w porze nocnej, za podstawę przyjmujemy tylko i wyłącznie kwotę minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku kalendarzowym. Bez znaczenia pozostają zaś wysokość oraz składniki przysługującego pracownikowi wynagrodzenia.
Przykład
Pracownik wynagradzany jest stałą stawką miesięczną w wysokości 2500 zł oraz wynagrodzeniem prowizyjnym obliczanym jako 3% miesięcznego utargu pracownika. Pracownik kwestionuje rzetelność pracodawcy w obliczaniu dodatku nocnego, gdyż w miesiącach, w których pracownik ma bardzo wysoki utarg, dodatek za godzinę pracy w nocy nieznacznie się różni od dodatku za miesiące, w których utarg był na bardzo niskim poziomie, a nieraz jest nawet niższy od dodatku w tych „słabszych” miesiącach. Zarzuty pracownika są bezpodstawne. Na wysokość dodatku za pracę w porze nocnej nie ma wpływu miesięczne wynagrodzenie pracownika, lecz kwota wynagrodzenia minimalnego ustalonego w ustawie o minimalnym wynagrodzeniu, które w 2008 r. wynosi 1126 zł.
Dodatek zależny od wymiaru
Kolejnym krokiem przy ustalaniu dodatku do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej jest ustalenie stawki godzinowej tego dodatku. Większość pracowników i pracodawców zadaje sobie pytanie, przez jaką liczbę podzielić kwotę minimalnego wynagrodzenia, aby uzyskać stawkę godzinową dodatku - czy przez liczbę godzin zaplanowanych do przepracowania w danym miesiącu czy też przez wymiar czasu w tym miesiącu, a jeśli tak, to czy przez wymiar dla pełnego etatu czy dla jego części, a może przez średni miesięczny wymiar czasu pracy w dłuższych niż miesięczne okresach rozliczeniowych.
Ustalając dla pracownika niepełnoetatowego dodatek za jedną godzinę pracy w porze nocnej, w danym miesiącu miesięczną stawkę wynagrodzenia minimalnego należy zawsze dzielić przez wymiar czasu pracy ustalony dla danego miesiąca, czyli przez wymiar czasu pracy dla pracownika pełnoetatowego. Należy tak postąpić bez względu na to, czy pracownik zatrudniony jest w pełnym wymiarze czasu pracy czy też na część etatu i bez względu na to, czy pracownik pracuje w miesięcznym czy też dłuższym okresie rozliczeniowym.
Przykład
Pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym na 1/4 etatu w marcu 2008 r. przepracował 24 godziny w porze nocnej. Z tego tytułu pracownikowi przysługują dodatki w łącznej wysokości 33,84 zł (1126 zł/160 x 20% x 24 godziny) bez względu na to, w jakiej wysokości i z jakich składników składa się wynagrodzenie pracownika.
Ryczałt za pracę w nocy
W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy dodatek nocny może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej (art. 1518 § 2 k.p.). W takim przypadku pracodawca nie musi za każdym razem obliczać przysługującego pracownikowi dodatku za pracę w porze nocnej, lecz wypłaca stałą stawkę, która ma na celu zrekompensowanie pracy w takiej porze.
Zastąpienie dodatku za pracę w porze nocnej ryczałtem możliwe jest tylko w sytuacji, gdy pracownik wykonuje swoje obowiązki w tej porze stale poza zakładem pracy. „Stałość” wykonywania pracy w porze nocnej poza zakładem pracy nie musi jednak oznaczać, że pracownik nigdy nie świadczy takiej pracy w zakładzie pracy. Pojęcie to oznacza bowiem nie tylko „wyłączne” świadczenie przez pracownika pracy poza zakładem pracy, lecz również „stale powtarzające się”. Obejmuje ono zatem również tych pracowników, którzy tylko częściowo wykonują swoje obowiązki w porze nocnej poza zakładem pracy, co jednak stanowi stały (powtarzający się) element ich pracy.
Wynagrodzenie ryczałtowe ustala się w wysokości odpowiedniej do przewidywanego wymiaru pracy w porze nocnej.
Przykład
Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu przepracowuje, co do zasady, połowę swojego wymiaru czasu pracy w porze nocnej poza zakładem pracy, czyli ok. 40 godzin. Ustalony dla niego ryczałt za pracę w porze nocnej powinien zatem obejmować ok. 54 zł (1126 zł/168, czyli przeciętny wymiar czasu pracy x 20% x 40 godzin = ok. 53 zł 40 gr.
Monika Wacikowska