RADA
Przepisy prawa pracy nie zawierają wyraźnego zakazu lub ograniczenia pełnienia dyżurów przez pracowników opiekujących się dziećmi do 4 lat. Jeśli jednak taki pracownik nie wyraził zgody na wykonywanie pracy ponad 8 godzin dziennie, nie mogą Państwo zobowiązać go do pełnienia dyżuru poza normalnymi godzinami pracy, a więc ponad 8 godzin dziennie, ponieważ taki dyżur stwarza możliwość podjęcia pracy w godzinach nadliczbowych.
UZASADNIENIE
Pracodawca może zobowiązać pracownika do pełnienia dyżurów poza normalnymi godzinami pracy zarówno na terenie zakładu pracy, jak i w innym wyznaczonym miejscu (np. w domu pracownika). Pracownik natomiast powinien wykonać polecenie pracodawcy, jeżeli nie narusza ono przepisów prawa pracy, np. dyżur nie narusza prawa do odpoczynku zagwarantowanego w przepisach Kodeksu pracy. Zasadą jest, że czas dyżuru nie jest zaliczany do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy.
Czas dyżuru staje się czasem pracy w sytuacji, gdy pełniący dyżur pracownik musi w czasie trwania dyżuru wykonywać pracę, np. udzielić dzwoniącemu klientowi informacji, przyjąć od niego reklamację czy wykonać inne obowiązki wynikające z umowy o pracę.
Celem pełnienia dyżuru jest gotowość do wykonywania pracy w jego trakcie i w zasadzie, zanim dyżur się rozpocznie, nie sposób ocenić, czy w czasie jego pełnienia pracownik będzie musiał wykonywać pracę, czy nie zajdzie taka potrzeba. Z powyższych względów, w przedstawionej sytuacji, pracownica opiekująca się dzieckiem do lat 4, która nie wyraziła zgody na zatrudnianie jej ponad 8 godzin, nie może zostać zobowiązana do pełnienia dyżuru telefonicznego poza normalnymi godzinami pracy, ponieważ mogłaby być zmuszona do wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych.
PRZYKŁAD
W zakładzie praca trwa od poniedziałku do piątku w godz. od 8.00 do 16.00. Pracownica wychowująca samotnie dziecko w wieku 2 lat, która wcześniej nie zgodziła się na pracę w godzinach nadliczbowych, została zobowiązana do pełnienia telefonicznego dyżuru w domu między godz. 17.00 a 20.00. W trakcie dyżuru łącznie przez godzinę udzielała klientom informacji dotyczącej produktów firmy. Takie postępowanie pracodawcy jest nieprawidłowe, bo w wyniku wyznaczenia dyżuru pracownica pracowała przez godzinę w godzinach nadliczbowych, mimo że pracodawca nie może jej zlecać takiej pracy.
Aby pracodawca mógł zobowiązać do pracy w godzinach nadliczbowych pracownika opiekującego się dzieckiem, które nie ukończyło 4. roku życia, musi uzyskać na to jego zgodę. Tak samo jest w przypadku pracownika, który ma pracować powyżej 8 godzin na dobę w systemach czasu pracy, w których funkcjonuje wydłużona norma dobowa czasu pracy (np. system równoważny).
Jeśli pracownik nie wyrazi zgody, zatrudnianie go w takich warunkach jest niedopuszczalne i stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, za które inspektor pracy może ukarać pracodawcę mandatem karnym lub skierować przeciwko niemu wniosek o ukaranie do sądu grodzkiego.
WAŻNE!
Jeżeli pracodawca chce polecać pełnienie dyżuru pracowniczego pracownikom opiekującym się dziećmi do 4 lat, konieczne jest uzyskanie ich zgody na pracę w godzinach nadliczbowych.
Oświadczenie pracownika opiekującego się dzieckiem do 4 lat o zgodzie lub braku zgody na zatrudnienie w godzinach nadliczbowych pracodawca powinien przechowywać w części B akt osobowych pracownika.
Z uprawnienia do odmowy pracy w godzinach nadliczbowych może korzystać jedynie jedno z rodziców lub opiekunów dziecka, jeśli obydwoje są zatrudnieni.
• art. 148 pkt 3, art. 1515 § 1 i § 2, art. 178 § 2, art. 1891 Kodeksu pracy,
• § 6 ust. 2 pkt. 2 lit. c rozporządzenia z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).
Katarzyna Wrońska-Zblewska
specjalista w zakresie prawa pracy