Przepisy prawa pracy przewidują możliwość pracy w godzinach nadliczbowych w sytuacji konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii w zakładzie pracy oraz w razie szczególnych potrzeb pracodawcy.
Przesłanka szczególnych potrzeb pracodawcy, która może warunkować pracę w godzinach nadliczbowych, oznacza okoliczności wyjątkowe, których z góry nie można było przewidzieć. To od pracodawcy zależy, jakie okoliczności uzna za nadzwyczajne, przy czym pracownik nie może ponosić konsekwencji złego zorganizowania pracy przez pracodawcę. Pracodawca ma bowiem obowiązek takiej organizacji pracy, aby pracownik miał realną możliwość wykonywania swoich obowiązków w czasie pracy, przewidzianym w obowiązującej go umowie o pracę. Nie można więc zlecać pracownikowi wykonywania jego zwykłych obowiązków w godzinach nadliczbowych.
Zadaj pytanie na: Forum - Kadry
Praca w godzinach nadliczbowych jest obowiązkiem pracownika, gdy została mu zlecona zgodnie z przepisami kodeksu pracy. Pracownik nie może więc samodzielnie dokonywać oceny zasadności zleconej mu pracy w godzinach nadliczbowych, a odmowa wykonywania takie pracy, może być podstawą do wypowiedzenia mu umowy bez wypowiedzenia, ze względu na naruszenie jego podstawowych obowiązków. Uchylić się od pracy w godzinach nadliczbowych można tylko wówczas, gdy pracodawca zlecając prace ”po godzinach”, naruszy przepisy prawa pracy. Niedozwolone jest choćby zatrudnianie w godzinach nadliczbowych kobiet w ciąży.
W przypadku nadgodzin wynikających ze szczególnych potrzeb pracodawcy, praca w godzinach nadliczbowych jest możliwa wyłącznie w wymiarze do 150 godzin w roku kalendarzowym, w odniesieniu do każdego pracownika z osobna. Inny roczny limit pracy w godzinach nadliczbowych, pracodawca może zawrzeć w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, bądź jeśli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Polecamy także: Zadaniowy system czasu pracy
Dodatek do wynagrodzenia za prace w godzinach nadliczbowych
Oprócz normalnego wynagrodzenia, za prace w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia. Wynosi on 100% wynagrodzenia, jeśli praca w godzinach nadliczbowych przypada w porze nocnej, w niedzielę i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy lub w dni wolne od pracy udzielone pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Dodatek do wynagrodzenia za prace w godzinach nadliczbowych w dniach innych niż wskazane powyżej wynosi zaś 50% wartości wynagrodzenia.
Oprócz pieniężnego dodatku do wynagrodzenia, przepisy prawa pracy przewidują dwie inne formy rekompensaty dla pracownika za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych. Są nimi:
- czas wolny udzielany bez wniosku pracownika w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych,
- czas wolny udzielany na wniosek pracownika, w wymiarze odpowiadającym liczbie przepracowanych godzin nadliczbowych.
W przypadku udzielenia dni wolnych, pracownikowi nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.
Polecamy serwis: Urlopy
Prawo do oddzielnego wynagrodzenia za prace w godzinach nadliczbowych nie przysługuje pracownikom, których dotyczy zadaniowy czas pracy, czyli pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Pracownicy ci, w razie konieczności mogą wykonywać pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Pracownicy zaś wyodrębnionych komórek organizacyjnych, mają prawo do dodatku do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, jeśli wykonywana przez nich praca ponad normę przypada na niedzielę lub święto.