Minimalne standardy dla regulacji krajowych kształtujących wymiar czasu pracy w poszczególnych państwach członkowskich UE określa dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (dalej powoływana jako dyrektywa).
Przeciętny tygodniowy wymiar czasu pracy, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych, nie powinien przekraczać 48 godzin (art. 6 lit. b dyrektywy).
Wymiar czasu pracy pośrednio kształtują również przepisy dyrektywy określające minimalny wymiar odpoczynku dobowego i tygodniowego. Każdy pracownik powinien mieć prawo do nieprzerwanego dobowego odpoczynku w wymiarze 11 godzin oraz nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego w wymiarze 24 godzin (art. 3 i 5 dyrektywy). Dla regulacji krajowych istotne znaczenie ma również art. 16 dyrektywy wyznaczający maksymalne okresy rozliczeniowe. Zgodnie z tym przepisem okres rozliczeniowy w celu stosowania art. 5 dyrektywy (czyli tygodniowego okresu odpoczynku) nie powinien przekraczać 14 dni, z kolei okres rozliczeniowy w celu stosowania art. 6 dyrektywy (czyli maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy) nie powinien przekraczać 4 miesięcy. Dyrektywa przewiduje możliwość wprowadzenia odstępstw od ww. przepisów, w tym w drodze układów zbiorowych, porozumień zbiorowych zawieranych między partnerami społecznymi. Przykładowo, zgodnie z art. 18 dyrektywy możliwe jest ustanowienie odstępstw od art. 3, 4, 5, 8 oraz 16 dyrektywy w drodze układów zbiorowych oraz porozumień zawartych między partnerami społecznymi na szczeblu krajowym i regionalnym lub na zasadach przez nich ustalonych w drodze układów zbiorowych oraz porozumień zawartych między partnerami społecznymi na niższym szczeblu.
Z przepisów dyrektywy wynika zatem pewien zakres swobody w uregulowaniu wymiaru czasu pracy, stąd też rozwiązania przyjęte przez poszczególne państwa członkowskie różnią się między sobą. Poniżej zostaną przedstawione ogólne założenia regulacji wymiaru czasu pracy w Niemczech, Francji, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii (zestawienie przygotowano na podstawie danych udostępnionych przez Międzynarodową Organizację Pracy) oraz w Polsce.
Niemcy
Dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin z możliwością jego wydłużenia do 10 godzin, pod warunkiem że przeciętny dobowy wymiar czasu pracy w okresie 6 miesięcy lub 24 tygodni nie przekroczy 8 godzin. Minimalny nieprzerwany odpoczynek dobowy wynosi 11 godzin z możliwością jego skrócenia maksymalnie o 2 godziny w drodze postanowień układów zbiorowych, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy, a skrócenie odpoczynku zostanie następnie zrekompensowane udzieleniem czasu wolnego. Odpoczynek tygodniowy obejmuje 1 dzień, który powinien zostać udzielony bezpośrednio po okresie odpoczynku dobowego. Uwzględniając maksymalny dobowy wymiar czasu pracy oraz minimalne okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego, maksymalny tygodniowy czas pracy (łącznie z godzinami nadliczbowymi) – co do zasady – nie powinien przekraczać przeciętnie 48 godzin w 6-miesięcznym albo 24-tygodniowym okresie rozliczeniowym.
Francja
Maksymalna dobowa liczba godzin pracy (z uwzględnieniem nadgodzin) nie może przekroczyć 10 godzin, z kolei maksymalna tygodniowa liczba godzin pracy (z uwzględnieniem nadgodzin) – 48 godzin. Tygodniowy wymiar czasu pracy – co do zasady – wynosi 35 godzin. Przewiduje się możliwość wprowadzenia układem zbiorowym przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, tj. przeciętnie 48 godzin w rocznym okresie rozliczeniowym, przy jednoczesnym zachowaniu zasady, że przeciętny wymiar czasu pracy w okresie 12 tygodni nie może przekroczyć 44 godzin. Minimalny nieprzerwany dobowy odpoczynek wynosi 11 godzin, tygodniowy – 24 godziny.
Holandia
Dobowy limit godzin pracy wynosi – co do zasady – 12 godzin, tygodniowy – 60 godzin, z tym zastrzeżeniem, że przeciętny tygodniowy wymiar czasu pracy nie może przekroczyć średnio 55 godzin w 4-tygodniowym okresie rozliczeniowym oraz średnio 48 godzin w okresie rozliczeniowym obejmującym kolejne 16 tygodni. Odpoczynek dobowy wynosi – co do zasady – 11 godzin, odpoczynek tygodniowy – 36 godzin w tygodniu albo 72 godziny w okresie 14-dniowym.
Hiszpania
Dobowy limit godzin pracy wynosi – co do zasady – 9 godzin. Jednak można od niego odstąpić w układzie zbiorowym, pod warunkiem zachowania obowiązkowych okresów odpoczynku. Tygodniowy limit godzin pracy wynosi przeciętnie 40 godzin w rocznym okresie rozliczeniowym. Odpoczynek dobowy wynosi 12 godzin, tygodniowy – co do zasady – jeden i pół dnia, z tym że istnieje możliwość skumulowania tygodniowego odpoczynku w okresie 2 tygodni.
Wielka Brytania
Nie ma dobowego limitu godzin pracy. Tygodniowy limit z uwzględnieniem godzin nadliczbowych wynosi przeciętnie 48 godzin w 17-tygodniowym okresie rozliczeniowym. Przewiduje się możliwość ustanowienia odstępstwa od maksymalnego tygodniowego czasu pracy w drodze pisemnego porozumienia między pracownikiem a pracodawcą. Każdy pracownik ma prawo do odpoczynku dobowego w wymiarze co najmniej 11 godzin. Odpoczynek tygodniowy wynosi 1 dzień. Przewiduje się również możliwość zastąpienia tygodniowego odpoczynku dwoma odpoczynkami, każdy w wymiarze 24 godzin albo jednym w wymiarze 48 godzin w okresie 14 dni.
Polska
Maksymalny dobowy wymiar czasu pracy wynosi 8 godzin, z możliwością jego wydłużenia w niektórych systemach czasu pracy do 12, 16, 24 godzin. Przeciętna norma tygodniowa – co do zasady – wynosi 40 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z tym zastrzeżeniem, że tygodniowy czas pracy z uwzględnieniem godzin nadliczbowych nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracownik ma – co do zasady – prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego oraz w każdym tygodniu pracy do co najmniej 35 godzin odpoczynku obejmującego 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Wnioski
Powyższe zestawienie pokazuje, że regulacje polskie na tle ww. państw członkowskich są mało elastyczne. Wynika to z jednej strony ze sposobu, w jaki uregulowano organizację czasu pracy w ustawodawstwie polskim, z drugiej – z zakresu, w jakim dopuszcza się ustanowienie odstępstw od regulacji ustawowych w układach zbiorowych, porozumieniach zawieranych przez partnerów społecznych.
Podstawa prawna:
- dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (DzUrz UE L 299 z 2003 r., s. 9, DzUrz UE Polskie wydanie specjalne 2004, rozdz. 5, t. 4, s. 381).