Ograniczenie nieprzerwanego odpoczynku
Przepisy Tarczy antykryzysowej, obowiązującej od 1 kwietnia 2020 r., przyznały pracodawcom możliwość ograniczenia nieprzerwanego dobowego wypoczynku pracownika do nie mniej niż 8 godzin. Również tygodniowy odpoczynek pracownika może być skrócony do 32 godzin, obejmujących co najmniej 8 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Dla porównania, w Kodeksie pracy przewidziano, że pracownikowi w każdej dobie przysługuje prawo co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Zasada ta nie dotyczy niektórych rodzajów pracowników, np. zarządzających zakładem pracy. Z kolei tygodniowy nieprzerwany odpoczynek pracownika powinien wynosić co najmniej 35 godzin, obejmujących co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Co w praktyce oznacza ta zmiana? W okresie spadku obrotów gospodarczych oraz trudności wywołanych epidemią, pracodawca może zobowiązać pracownika do pracy w większym wymiarze godzin niż w standardowych warunkach, kiedy kraj nie jest dotknięty epidemią. Skróceniu do 8 godzin może więc ulec dobowa przerwa pracownika pomiędzy dniami roboczymi. Również suma dobowych odpoczynków pracownika z całego tygodnia nie musi wynosić 35, lecz jedynie 32 godziny, przy czym należy zachować reguły dotyczące dobowego wypoczynku.
Tym samym w okresach zwiększonego zapotrzebowania na pracę pracodawca może przeorganizować pracę w sposób odpowiadający potrzebom zakładu pracy i zlecić pracownikom wykonywanie pracy w większym wymiarze godzinowym. Należy jednak pamiętać o ważnych zasadach równoważenia okresu odpoczynku, które zostały przewidziane przepisami Tarczy antykryzysowej. Mianowicie, jeśli pracodawca ograniczy pracownikowi odpoczynek dobowy, pracownikowi będzie przysługiwał równoważny okres odpoczynku w wymiarze różnicy pomiędzy 11 godzinami a liczbą godzin krótszego wykorzystanego przez pracownika okresu wypoczynku. Jeśli więc dobowy wypoczynek pracownika wyniósł jedynie 8 godzin, pracownikowi należy przyznać dodatkowy okres odpoczynku w wymiarze 3 godzin. Rozliczenia równoważnego okresu odpoczynku należy dokonać w okresie nie dłuższym niż 8 tygodni.
System równoważnego czasu pracy
W Kodeksie pracy przewidziano możliwość zastosowania systemu równoważnego czasu pracy, gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. System polega na tym, że dobowy wymiar czasu pracy może zostać przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 godzin. Okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc, ale może być przedłużony do 3 miesięcy, zaś przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków rozliczeniowych – do 4 miesięcy. W ustalonym okresie rozliczeniowym równoważy się przedłużony dobowy wymiar czasu pracy krótszym dobowym wymiarem czasy pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od pracy.
Tarcza antykryzysowa zliberalizowała powyższe zasady. Mianowicie, pracodawca ma możliwość zawarcia z pracownikami porozumienia o wprowadzeniu systemu równoważnego czasu pracy, w którym przedłużenie dobowego wymiaru czasy pracy nadal możliwe jest do 12 godzin, ale okres rozliczeniowy może trwać nawet 12 miesięcy. Pracodawca zobowiązany jest do równoważenia przedłużonego dobowego wymiaru pracy, ale może to zrobić w okresie 12-miesięcznym. Tym samym „oddanie” pracownikom dni wolnych od pracy lub dni ze skróconym dobowym wymiarem czasu pracy może nastąpić nawet po kilku lub kilkunastu miesiącach od zastosowania wydłużonego dobowego wymiaru czasu pracy.
Warunki skorzystania z uprawnień
Pierwszym warunkiem ograniczenia nieprzerwanego odpoczynku pracownika oraz wprowadzenia systemu równoważnego czasu pracy jest wykazanie spadków obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19. Przez spadek obrotów gospodarczych rozumie się spadek sprzedaży towarów lub usług, w ujęciu ilościowym lub wartościowym:
- nie mniej niż o 15%, obliczony jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych, przypadających w okresie po 1 stycznia 2020 r. do dnia skorzystania z uprawnień, w porównaniu do łącznych obrotów z analogicznych 2 kolejnych miesięcy kalendarzowych roku poprzedniego; lub
- nie mniej niż 25%, obliczony jako stosunek obrotów z dowolnie wskazanego miesiąca kalendarzowego, przypadającego po 1 stycznia 2020 r. do dnia skorzystania z uprawnień, w porównaniu do obrotów z miesiąca poprzedniego.
Pracodawcy, u których wystąpienie epidemii nie spowodowało tak rozumianego spadku obrotów, a którzy chcą skrócić wymiar odpoczynku pracownika lub wprowadzić system równoważnego czasu pracy, muszą zastosować się do ogólnych reguł wynikających z Kodeksu pracy.
Po drugie, z omawianych uprawnień mogą skorzystać jedynie ci pracodawcy, którzy do końca trzeciego kwartału 2019 r. nie zalegają w regulowaniu zobowiązań podatkowych, składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Pracy oraz Fundusz Solidarnościowy.
Powyższe warunki są jedynymi wymogami, jakie trzeba spełnić, aby ograniczyć wymiar dobowego i tygodniowego odpoczynku pracownika. Z kolei wprowadzenie systemu równoważnego czasu pracy wymaga dodatkowych formalności. Przede wszystkim pracodawca zobowiązany jest zawrzeć z pracownikami porozumienie w tym przedmiocie. Jeżeli u pracodawcy działa organizacja związkowa, porozumienie należy zawrzeć właśnie z nią. Jeśli w zakładzie pracy nie ma takiej organizacji, porozumienie zawiera się z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Może się okazać, że z powodu COVID-19 występują trudności w przeprowadzeniu wyborów przedstawicieli pracowników, np. z związku z nieobecnością w miejscu pracy. Wówczas pracodawca może zawrzeć porozumienie z przedstawicielami wybranymi przez pracowników uprzednio dla innych celów przewidzianych w przepisach prawa pracy. Należy pamiętać, że przedstawiciele pracowników wybrani dla celów wdrożenia Pracowniczych Planów Kapitałowych w zakładzie pracy, nie są reprezentacją wybraną na podstawie przepisów prawa pracy, a zatem nie będzie to reprezentacja odpowiednia dla zawarcia porozumieniu o wprowadzeniu systemu równoważnego czasu pracy.
W porozumieniu powinny znaleźć się postanowienia dotyczące długości okresu rozliczeniowego, okresu obowiązywania systemu równoważnego czasu pracy, maksymalnego dobowego wymiaru czasu pracy oraz sposobu jego równoważenia. Kopię zawartego porozumienia należy przekazać właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy w terminie 5 dni od jego zawarcia. W zakresie i przez czas określony w porozumieniu nie stosuje się warunków umów o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy, które wynikają z ponadzakładowego lub zakładowego układu zbiorowego pracy, o ile pracownicy są objęci którymś z nich.
Polecamy: Przedsiębiorca w kryzysie (PDF)
Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Podatki i prawo gospodarcze. Pakiet 5 ebooków
Promocja: INFORLEX Twój Biznes Jak w praktyce korzystać z tarczy antykryzysowej Zamów już od 98 zł
Podsumowanie
Warto pamiętać, że Tarcza antykryzysowa to nie tylko dofinansowania do wynagrodzeń pracowniczych i innego rodzaju wsparcie finansowe przedsiębiorców. Nowopowstałe przepisy przyznają bowiem pracodawcom również uprawnienia mające na celu usprawnienie organizacji pracy i dostosowanie jej do potrzeb pracodawcy, stosownie do aktualnego zwiększonego lub zmniejszonego zapotrzebowania na pracę. W okresie trudności gospodarczych, takich jak epidemia, warto korzystać z tych rozwiązań, aby w miarę możliwości utrzymać miejsca pracy oraz uchronić przedsiębiorstwo przed utratą płynności finansowej i upadłością.
Podstawa prawna:
- art. 15zf ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych,
- art. 132, 133 i 135 Kodeksu pracy.
Karolina Przybysz, Aplikant radcowski w Lubasz i Wspólnicy - Kancelaria Radców Prawnych