Dyżurem medycznym jest wykonywanie, poza normalnymi godzinami pracy, czynności zawodowych przez lekarza lub innego pracownika posiadającego wyższe wykształcenie i wykonującego zawód medyczny w zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych (art. 18d ust. 1 pkt 4 ustawy o zoz).
Obecna konstrukcja dyżuru medycznego jest wynikiem nowelizacji ustawy o zoz, która weszła w życie 1 stycznia 2008 r. Przepisy ustawy dostosowano do dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy.
Dyżur medyczny a czas pracy
W odróżnieniu od kodeksowej regulacji dyżur medyczny wlicza się do czasu pracy. Identycznie orzekł Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 9 września 2003 r. Trybunał stwierdził, że czas dyżuru odbywanego przez lekarza w szpitalu powinien być wliczany do czasu pracy, gdyż wykazuje charakterystyczne cechy czasu pracy.
Czas pracy jest rozumiany nie tylko jako czas efektywnego wykonywania obowiązków, ale także jako czas pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w miejscu pracy (wyrok SN z 6 czerwca 2006 r., I PK 263/05).
Wykonywanie pracy w ramach dyżuru medycznego może być planowane w zakresie, w jakim będzie przekraczać 37 godzin 55 minut na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Ponadto osoby wykonujące dyżur medyczny mogą być zobowiązane do pracy w zakładzie opieki zdrowotnej w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień, ale tylko po wyrażeniu na to zgody na piśmie. Należy jednak pamiętać, że pracownik może cofnąć taką zgodę na piśmie z miesięcznym okresem wypowiedzenia.
Rekompensata za dyżur medyczny
Do pracy w ramach pełnienia dyżuru nie stosuje się przepisów art. 1513 i 1514 k.p. Oznacza to, że po pierwsze pracownikowi, który ze względu na świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych wykonywał ją w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, nie przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy. Po drugie pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy wraz z prawem do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.
Za pełnienie dyżuru medycznego pracownik otrzymuje wynagrodzenie obliczane tak jak wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 13 maja 2008 r. (III PZP 3/07), stwierdzając, że za czas dyżuru medycznego przysługuje pracownikowi wynagrodzenie przewidziane w art. 32j ustawy o zoz.
A zatem za pracę w ramach dyżuru medycznego oprócz normalnego wynagrodzenia pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości:
• 100% wynagrodzenia za pracę w ramach dyżuru medycznego przypadającego:
- w nocy,
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy,
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto,
• 50% wynagrodzenia za pracę w ramach dyżuru medycznego przypadającego w każdym innym dniu niż określony powyżej.
Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przysługuje także za każdą godzinę pracy w ramach dyżuru medycznego z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w ramach dyżuru medycznego, za którą pracownikowi przysługuje prawo do dodatku z tytułu przekro-czenia dobowej normy czasu pracy.
Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku za pracę w ramach dyżuru medycznego obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60%.
Należy zaznaczyć, że pracownikowi pełniącemu dyżur medyczny dobowy okres odpoczynku w wymiarze 11 godzin powinien być udzielony bezpośrednio po zakończeniu pełnienia dyżuru medycznego (art. 32jb ust. 2 ustawy o zoz).
Ponadto pracownicy zakładu opieki zdrowotnej mogą zostać zobowiązani do pozostawania poza zakładem opieki zdrowotnej w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Za każdą godzinę pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych przysługuje wówczas wynagrodzenie w wysokości 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego.
Godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego oblicza się, dzieląc kwotę miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego wynikającą z osobistego zaszeregowania pracownika przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. W przypadku wezwania do zakładu opieki zdrowotnej zastosowanie mają przepisy dotyczące dyżuru medycznego. Regulacja ta znajduje zastosowanie do tzw. dyżurów pod telefonem (wyrok SN z 2 marca 2006 r., I PK 150/05).
Wynagrodzenie za dyżur lekarza stażysty
Wyżej wymienionej ustawy o zoz nie stosuje się w części dotyczącej określania zasad wynagradzania lekarzy stażystów z tytułu wykonywania dyżuru medycznego. Stażysta będący lekarzem, w ramach odbywania stażu, pełni dyżury medyczne zgodnie z ramowym programem i indywidualnym harmonogramem ustalonym przez opiekuna stażu (§ 11 ust. 1 rozporządzenia z 24 marca 2004 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza stomatologa). Stażysta pełni dyżur jako dodatkowy członek zespołu dyżurnego na oddziałach w specjalnościach zachowawczych, zabiegowych, izbie przyjęć lub jako dodatkowy członek zespołu reanimacyjnego (zespołu „R”) w pogotowiu ratunkowym. Dyżur pełniony jest pod nadzorem lekarza lub lekarzy pełniących dyżur, uprawnionych do samodzielnego wykonywania zawodu.
Lekarzowi stażyście za każdą godzinę dyżuru medycznego pełnionego w porze dziennej oraz nocnej przysługuje wynagrodzenie w wysokości 125% stawki godzinowej zasadniczego wynagrodzenia miesięcznego. Godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego stażysty oblicza się, dzieląc miesięczną stawkę wynagrodzenia zasadniczego stażysty przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu.
Podstawa prawna:
• art. 32j, 32jb, 32k ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (DzU z 2007 r. nr 14, poz. 89 ze zm.),
• ustawa z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz ustawy o szkolnictwie wyższym (DzU nr 166, poz. 1172),
• rozporządzenie z 24 marca 2004 r. Ministra Zdrowia w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza stomatologa (DzU nr 57, poz. 553),
• wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 9 września 2003 r. w sprawie C-151/02 Norbert Jaeger v. Landeshauptstadt Kiel, Zb. orz. 2003, s. I-8389,
• orzeczenia Sądu Najwyższego:
- z 6 czerwca 2006 r., I PK 263/05, M.P.Pr. 2006/9/489
- z 13 maja 2008 r., III PZP 3/07, Biul. SN 2008/5/14,
- z 2 marca 2006 r., I PK 150/05, OSNP 2007/1-2, poz. 9.