Wielu osobom wydaje się, że nie potrafią myśleć twórczo, inni przeceniają swoje zdolności. Kreatywność kojarzy nam się z szybkim podejmowaniem decyzji, pomysłami, inteligencją. Tymczasem kreatywność, jakkolwiek związana z umiejętnością tworzenia pomysłów, jest cechą rozwijającą się obok inteligencji. Nie zawsze osoby inteligentne są zarazem twórcze. Podstawą twórczości jest umiejętność zestawiania zagadnień różniących się od siebie, czyli łatwość dostrzegania tego, co dla innych jest niezauważalne. Osoby twórcze cechuje też odwaga w podważaniu przyjętych założeń, ciekawość, bujna wyobraźnia, skłonność do wizualizacji, brak obawy przed popełnianiem błędów czy też umiejętność wyjścia poza pierwszy pomysł „poprawnego rozwiązania”. Jeśli komuś wydaje się, że nie ma w sobie takich cech, warto pamiętać, że myślenie twórcze nie jest stałe, dane raz na zawsze. Możemy je w sobie rozwijać, a nawet powinniśmy, jeśli na co dzień mamy do czynienia z problemami złożonymi i niepowtarzalnymi.
Bariery twórczego myślenia
Skuteczne rozwiązywanie problemów polega, z jednej strony, na dokładnym określeniu i zrozumieniu problemu, z drugiej, na poszukiwaniu najlepszego rozwiązania. I rzeczywiście z większością problemów dajemy sobie radę. Schody zaczynają się wówczas, gdy problem jest wielowarstwowy, a nasz umysł „zablokowany” przez różnego rodzaju bariery. W takich sytuacjach najczęściej uciekamy się do stosowania schematów myślowych. Jest tak wtedy, gdy zwracamy uwagę na część dostępnych informacji, pomijając inne. Mówiąc: „Zawsze tak robiliśmy, po co to zmieniać?” czy „Liczy się doświadczenie – to jedyny sposób nauczenia się czegoś”, ulegamy schematom myślowym. Utrudniać rozwiązywanie problemów mogą też bariery:
- percepcyjne, które przeszkadzają odbierać rzeczywisty obraz sytuacji,
- kulturowe, takie jak presja społeczeństwa,
- emocjonalne, np. strach, zazdrość czy lęk przed ryzykiem.
Okazuje się, że kreatywność łatwo zaburzyć i zahamować przez sztywne przekonania, niesprzyjające sytuacje w miejscu pracy oraz stres. To, co sprzyja twórczemu myśleniu, to pozytywne postrzeganie siebie, właściwe środowisko, a w pracy odpowiedni współpracownicy.
Cechy twórczego myślenia
Zaczynając pracę nad własnymi umiejętnościami twórczego myślenia, należy w pierwszej kolejności zadbać o rozwój czterech głównych cech twórczości, Są to:
- Płynność – czyli zdolność do tworzenia wielu pomysłów, także podobnych do siebie lub dotyczących tego samego tematu.
- Giętkość – inaczej zdolność do tworzenia zbioru zróżnicowanych pomysłów.
- Opracowanie szczegółów – zdolność uzupełniania i pogłębiania problemu, łączenie odmiennych punktów widzenia i perspektyw.
- Oryginalność – czyli unikalność, nowatorstwo i innowacyjność myślenia.
Stosowanie ćwiczeń rozwijających poszczególne cechy może pomóc w uruchomieniu kreatywności. Dobrym sposobem jest organizowanie sesji twórczego myślenia. Takie treningi opierają się na wielu ćwiczeniach, takich jak:
- wymyślenie 100 różnych zastosowań przedmiotów codziennego użytku (np. wykałaczka, gąbka, cegła) – ćwiczenie płynności myślenia,
- wymyślenie 50 zastosowań przedmiotów codziennego użytku, a następnie zastanowienie się nad niekonwencjonalnymi możliwościami wdrożenia ich – ćwiczenie giętkości myślenia,
- opisywanie czegoś (np. hobby, zawody sportowe, drzewo) w jak najbardziej szczegółowy sposób, korzystając ze wszystkich zmysłów – ćwiczenie opracowywania szczegółów,
- wymyślanie nowatorskich zastosowań danego przedmiotu – ćwiczenie oryginalności.
Systematyczne trenowanie cech twórczego myślenia pozwoli bardziej otwarcie, odważnie i szeroko patrzeć na otaczającą rzeczywistość.
Mamy problem...
Umiejętność dostrzeżenia problemu oraz sposobu jego rozwiązania jest sprawdzeniem możliwości twórczego myślenia w praktyce. Proces twórczego rozwiązywania problemów można podzielić na sześć etapów:
- Odkrywanie celów – na początku zastanawiamy się, jaki jest zasięg problemu. Na tym etapie pomocna jest analiza SWOT. Kolejnym krokiem jest dokonanie kombinacji poszczególnych elementów, żeby odkryć cel.
- Odkrywanie faktów – zbieranie wszelkich dostępnych danych, aby lepiej zrozumieć problem.
- Odkrywanie problemu – po analizie wcześniej zebranych informacji na nowo formułujemy problem. Często powtórne jego sformułowanie odsłania inny punkt widzenia.
- Odkrywanie pomysłu – zbieranie rozwiązań warto zacząć od pytań, które są impulsem do tworzenia pomysłów.
- Odkrywanie rozwiązania – ocena zebranych pomysłów i wybór możliwych rozwiązań.
- Odkrywanie oceny pomysłu – prawidłowe wprowadzanie wybranych rozwiązań w życie.
Generujemy pomysły
Nie ma wątpliwości, że kreatywność najbardziej sprawdza się na etapie generowania pomysłów. Oto kilka technik, które mogą pomóc w znalezieniu jak największej liczby wartościowych idei.
Zadawanie pytań
Najprościej zacząć od sześciu podstawowych: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Dlaczego? W jaki sposób? Można również zastosować pytania, takie jak: Zaadaptować? Zastąpić? Zmodyfikować? Zwiększyć/ Zmniejszyć? Zminimalizować? Przearanżować? Odwrócić? Połączyć? Pytania warto stosować do każdego zagadnienia, od udoskonalania produktów do systemów zarządzania czy wyboru dalszej drogi zawodowej.
Burza mózgów
Popularna metoda tworzenia pomysłów dzięki pracy zespołu. Podczas burzy mózgów tworzy się listę wielu pomysłów, czasem bardzo szalonych, z których później wybiera się te najbardziej trafne. Cztery reguły efektywnej burzy mózgów:
- oceniaj później,
- staraj się o jak największą liczbę pomysłów,
- zachęcaj do tworzenia szalonych pomysłów,
- rozwijaj pomysły innych.
Pisanie scenariuszy
Metoda ta pomocna jest w planowaniu długoterminowym oraz przy nadchodzących zmianach. To metoda wybiegania myślami naprzód, którą należy stosować w grupie. Każdy członek grupy, jednocześnie ekspert w swojej dziedzinie, przewiduje, jak ta dziedzina zmieni się w ciągu pięciu, dziesięciu lat. Ważne jest przy tym, aby każdy uzasadnił swoje przewidywania oraz oszacował, jak dana dziedzina wpłynie na organizację. Gdy rozpatrywana sytuacja jest skomplikowana, pisanie scenariuszy może być użyteczną, choć czasochłonną metodą.
Mapy myślowe
Metoda ta opiera się na graficznym przedstawieniu notatek. Struktura mapy myślowej umożliwia intuicyjne skojarzenia. Mapa myślowa ma cztery podstawowe cechy:
- przedmiot zainteresowania jest wyraźnie sprecyzowany i umieszczony centralnie,
- zasadnicze tematy rozchodzą się od głównego w formie rozgałęzień,
- gałęzie odpowiadają kluczowym wyobrażeniom lub kluczowym słowom zapisanym wzdłuż linii,
- gałęzie stanowią połączoną wzajemnie węzłową strukturę.
Wizualizacja
Wizje w codziennym życiu odgrywają ważną rolę, gdyż są odbiciem naszych życzeń i pragnień. W niektórych kulturach wierzy się, że wyrażenie życzenia powoduje jego spełnienie. Snucie marzeń na jawie jest przykładem wizualizacji. Wizualizacja stała się efektywną metodą formułowania i osiągania celów, stosowaną zarówno przez jednostki, jak i organizacje.
Należy zaznaczyć, że technik tworzenia pomysłów jest niezwykle dużo i trudno na co dzień korzystać ze wszystkich. Ważne jest, aby wybrać te, które czujemy, są dla nas rozwijające i skuteczne. Na koniec warto zapamiętać, że z naszym twórczym myśleniem jest jak z mięśniami – jeśli nie będziemy ich ćwiczyć, przestaną być w dobrej formie.