Czy wypalenie zawodowe to problem tylko pracownika?

To, jak wiele osób jest wypalonych zawodowo, zależy od nich samych oraz od zasad i atmosfery panujących w firmie. Przede wszystkim zacznijmy od odróżnienia wypalenia zawodowego (burn out) od wynudzenia zawodowego (bore out). To ostatnie jest zwykłym zmęczeniem pracą, powtarzalnością zdarzeń i odbierającą zadowolenie z osiągnięć rutyną. Przez większość pracowników jest określane jako wypalenie, co jest nieprawidłowym stwierdzeniem. Wynudzenie zawodowe przeżywa prawie każdy zatrudniony, podczas gdy wypalenie dotyka tylko niektórych. Jest ono bardzo poważnym zjawiskiem i to odróżnia je od popularnego wynudzenia pracą. Generuje duże straty w wymiarze zdrowotnym i ekonomicznym. Konsekwencje zdrowotne podnoszą koszty absencji i fluktuacji, zmniejsza się wydajność pracy, a wydatki systemu opieki zdrowotnej rosną. Odejście z firmy lub zrezygnowanie z wyuczonego zawodu wypalonego pracownika jest stratą zainwestowanego czasu i pieniędzy w rozwój niegdyś dobrego specjalisty lub menedżera.

Problem pracownika

Wypalenie jest kryzysem, na który składają się trzy obszary objawów – wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja i brak osiągnięć osobistych.

Wyczerpanie emocjonalne: Pracownik odczuwa zbyt duże obciążenie emocjonalne, czuje się zmęczony, wyczerpany i bez energii. Łatwo reaguje rozdrażnieniem nawet z błahych powodów, zachowuje się konfliktowo. To, co dla innych jest sprawą niewartą zdenerwowania, jemu wydaje się trudne, frustrujące i wywołuje reakcje emocjonalne.

Depersonalizacja: Sposób traktowania współpracowników i obsługa klientów zmieniają się w kierunku traktowania przedmiotowego. U wypalonego pracownika pojawia się cynizm, osłabiają się jego więzi społeczne, zwiększa się dystans do ludzi i pracy.

Brak osiągnięć osobistych: Pracownik traci wiarę w siebie, we własne umiejętności, w sens swojej pracy. Ma poczucie, że jest marnym pracownikiem, zwiększa się liczba popełnianych przez niego błędów oraz trudność w realizacji złożonych zadań.

Wypalenie jest procesem dynamicznym, jego nasilenie następuje z czasem – od objawów niewielkich aż do bardzo poważnych. Jest zbiorem wielu dolegliwości psychologicznych i fizycznych. Pojawia się niechęć przed codziennym pójściem do pracy, frustracja lub gniew, poczucie porażki, zaburzenia snu, dekoncentracja i utrata zdolności słuchania oraz wiele innych. Można je podzielić na grupy symptomy: emocje, myśli, objawy fizyczne, zachowania i motywacyjne.

Problem organizacji

Patrząc z perspektywy firmy, skutkami wypalenia są: spadek morale i utrata zaangażowania, zależność od przełożonych, fluktuacja, nielojalność, opór na zmiany.

Często za jedyną przyczynę wypalenia uznaje się stres. Nie każdy, kto doświadcza stresu, musi wypalić się zawodowo. Kiedy już rozpocznie się proces wypalenia, to stres i wypalenie działają na siebie na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Stres zwiększa wypalanie, a to powoduje wtórny stres i dalej prowadzi do głębszego wypalenia. Przyczyny wypalania się pracownika mają podłoże zarówno w środowisku pracy, jak i cechach indywidualnych pracownika.

Wypaleniowe środowisko pracy zależy od atmosfery panującej w firmie oraz jej kultury, a także od stylu zarządzania bezpośredniego przełożonego.

Do zjawisk najbardziej ryzykownych, często prowadzących do wypalenia pracowników, związanego z nim spadku produktywności i do wykreowania licznych problemów w organizacji należą:

• przeciążanie na skutek zbyt rozbudowanego zakresu obowiązków i obciążenia dużą odpowiedzialnością,
• niski poziom autonomii pracowników, prowadzenie ich „za rękę” powodujące, że czują się traktowani jako mało wartościowi,
• nadmierna kontrola podwładnych wywołująca stres i poczucie bycia nieustannie sprawdzanym,
• brak regularnych informacji zwrotnych pomiędzy przełożonymi i podwładnymi oraz pomiędzy współpracownikami na poziomie niehierarchicznym,
• niska kultura pracy zespołowej, dzięki której pracownicy mogą dać sobie wzajemnie wsparcie i budować więzi między sobą,
• brak wsparcia społecznego, pozostawienie poszczególnych pracowników samym sobie,
• złe zarządzanie i nieadekwatne przywództwo, szczególnie zarządzanie wyłącznie dyrektywne lub nieinteresowanie się pracownikami i ich zadaniami charakterystyczne dla stylu leseferystycznego zarządzania,
• niejasno opisane wymagania wobec poszczególnych pracowników, sprzeczne wymagania stawiane im przez przełożonych,
• brak dopasowanych do indywidualnych potrzeb bodźców motywacyjnych oraz brak zmienności i różnorodności motywatorów,
• nadmierna biurokracja i formalizm panujący w firmie,
• błędy rekrutacyjne prowadzące do dobierania niewłaściwych ludzi lub obsadzanie nieodpowiednimi pracownikami ważnych stanowisk.

Cechy indywidualne sprzyjające wypaleniu to:

• nadmierny idealizm i perfekcjonizm oraz zbyt wysoka ambicja,
• zewnętrzne umiejscowienie kontroli (zewnątrzsterowność odbiera wiarę w siebie pracownika i prowadzi do obaw przed zmianami),
• niskie umiejętności zarządzania sobą w czasie oraz nazbyt optymistyczne planowanie,
• brak asertywności lub niewłaściwe rozumienie, na czym ona polega,
• brak równowagi pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym oraz przekonanie, że praca jest sensem życia i własnej wartości, a zawód to życiowa misja. Wypalenie ma szanse rozwinąć się u osób, które odnajdują sens życia i poczucie własnej wartości w pracy, zaczynających karierę zawodową z idealistycznym nastawieniem. W wyniku doświadczania emocjonalnego obciążenia z powodu stresu organizacyjnego tracą z czasem złudzenia, że mogą odnaleźć sens życia w pracy zawodowej.