Aby można było mówić o wypadku przy pracy zdarzenie musi być nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, które spowodowało uraz lub śmierć i nastąpiło w związku z wykonywaną pracą.
Szacuje się, że wypadki przy pracy stanowią około 10% wszystkich zdarzeń powodujących wystąpienie strat ludzkich, tj. utraty życia lub zdrowia człowieka. Umiejętność radzenia sobie z konsekwencjami takich zdarzeń jest bardzo ważna w pracy każdego specjalisty ds. bhp. W celu jednoznacznego odróżnienia wypadków przy pracy od pozostałych zdarzeń należy posługiwać się poniżej opisanymi definicjami. Definicje te zawierają cztery kryteria i wszystkie one muszą być spełnione, aby zdarzenie zostało uznane za wypadek związany z pracą. Wystarczy niespełnienie jednego z kryteriów, aby zdarzenie nie zostało uznane za wypadek związany z pracą.
Jakie są rodzaje wypadków i w jaki sposób je klasyfikować
Wypadek przy pracy to zdarzenie:
- nagłe – pojęcie nagłości nie zostało doprecyzowane w ustawie, ale na podstawie wyroków Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nagłe jest każde zdarzenie, które nastąpiło podczas jednej zmiany roboczej (wyrok SN z 30 czerwca 1999 r., II UKN 24/99, OSNP 2000/18/697, który mówi, że zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy),
- wywołane przyczyną zewnętrzną – przyczyna zewnętrzna występuje wtedy, kiedy do urazu dochodzi w wyniku oddziaływania na człowieka czynnika występującego poza nim, przyczyną zewnętrzną może być również niefortunny odruch pracownika – jego nieskoordynowane poruszenie się powodujące potknięcie i upadek nawet na gładkiej powierzchni (wyrok SN z 16 czerwca 1980 r., III PR 33/80, niepubl.). Ponadto cechy przyczyny zewnętrznej może mieć nadmierny wysiłek fizyczny lub psychiczny związany z pracą, jeśli może on być za taki uznany dla określonej osoby – ze względu na stan wydolności jej organizmu (uchwała składu 7 sędziów SN z 11 lutego 1963 r., III PO 15/62, OSNC 1963/10/215). Za przyczynę zewnętrzną zwykle nie uznaje się choroby samoistnej pracownika, ale zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny – w istniejących warunkach – wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (wyrok SN z 18 sierpnia 1999 r., II UKN 87/99, OSNP 2000/20/760),
- powodujące uraz albo śmierć – za uraz uważa się uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego,
- które nastąpiło w związku z pracą, to jest:
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych. Do zwykłych czynności należy zaliczyć nie tylko te, które pracownik wykonuje zgodnie z ustaleniami zawartymi w umowie o pracę, zakresie obowiązków czy powierzone mu zadania, ale również inne, które pośrednio wiążą się z wykonywaniem tych zadań, takie jak spożywanie posiłku, korzystanie z pomieszczeń socjalnych (szatnie, stołówki, kuchnie) lub higienicznosanitarnych (umywalnie, toalety, natryski). Z kolei za czynności wykonywane na polecenie przełożonych należy uważać nie tylko związane z codziennymi obowiązkami pracownika, ale również te, które są wykonywane incydentalnie lub jednorazowo, nawet jeżeli nie wynikają z umowy o pracę. Ponieważ w tej części definicji jest mowa o zdarzeniach, które miały miejsce podczas lub w związku z wykonywaniem zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, należy pamiętać, że normatywny czas pracy pracownika jest ograniczeniem, które mogłoby spowodować, że zdarzenie nie zostanie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy i w związku z tym należy również uwzględniać zdarzenia spełniające to kryterium, które miały miejsce w innym czasie niż stałe godziny pracy pracownika lub zakładu pracy oraz poza terenem zakładu pracy. Jednak wykonywanie czynności na rzecz i dla korzyści innego podmiotu niż pracodawca może pozostawać w związku czasowym i miejscowym z pracą, lecz nie jest wykonywaniem czynności na rzecz pracodawcy. Stanowi zatem zerwanie związku funkcjonalnego z pracą i nie spełnia cech wypadku przy pracy (wyrok SN z 2 października 2009 r., II PK 108/09, M.P.Pr. 2010/3/140). Do zwykłych czynności należy zaliczyć również np. przejazdy kierowcy między kolejnymi odbiorcami rozwożonego towaru lub przejazdy przedstawiciela handlowego między różnymi klientami;
– podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia – nie jest istotne, jaki skutek odniosły działania pracownika i czy wykonywane przez niego czynności leżały w zakresie jego obowiązków, a jedynie intencje pracownika, np. udział w pogrzebie byłego współpracownika jest wykonywaniem przez zatrudnionego „czynności w interesie zakładu pracy”, a więc wypadek, który nastąpił podczas lub w związku z tym wydarzeniem, jest wypadkiem przy pracy niezależnie od tego, czy poszkodowany reprezentował zakład, czy też uczestniczył w ceremonii jako członek załogi (wyrok SN z 15 lipca 1998 r., II UKN 123/98, OSP 1999/10/188);
– w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy – warunkiem pozostawania w dyspozycji pracodawcy jest gotowość pracownika do pracy, czyli subiektywny zamiar wykonywania pracy i obiektywna możliwość jej świadczenia. Za drogę między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę uważa się również drogę pomiędzy oddziałem czy filią zakładu pracy, w którym pracownik jest zatrudniony, a siedzibą główną pracodawcy. Według wyroku Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2001 r. (I PKN 350/00, OSNP 2003/2/36) miejscem świadczenia pracy nie musi być lokal, pomieszczenie czy posesja mające stały adres i znajdujące się w jednej miejscowości. W wyroku z 1 kwietnia 1985 r. (I PR 19/85, OSP 1986/ 46) Sąd Najwyższy uznał, że miejscem pracy jest stały punkt w znaczeniu geograficznym lub pewien obszar, strefa określona granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym jest świadczona praca. Miejsce pracy według Sądu Najwyższego nie musi być wyposażone w zaplecze socjalne, kadrowe i techniczne, ponieważ nie zawsze wiąże się to z pojęciem siedziby zakładu pracy czy pracodawcy. Jednak wypadek komunikacyjny w drodze z miejsca zamieszkania (domu) do miejsca wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy nie jest wypadkiem przy pracy (wyrok SN z 29 listopada 2006 r., II UK 101/06, OSNP 2008/1-2/20), ale wprawienie się pracownika w stan nietrzeźwości w czasie drogi z miejsca wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy do siedziby pracodawcy środkiem lokomocji należącym do pracodawcy i kierowanym przez innego pracownika nie wyłącza pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Podstawa prawna:
- art. 3 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.).