Pracownik poszkodowany w wyniku wypadku przy pracy lub w razie wypadku śmiertelnego uprawnieni członkowie rodziny zmarłego pracownika mają prawo: wnoszenia zastrzeżeń do protokołu powypadkowego, a w razie ich nieuwzględnienia wniesienia powództwa do sądu pracy o ustalenie treści protokołu. Natomiast w sytuacji odmowy wypłacenia świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych odwołanie od treści protokołu następuje w drodze zaskarżenia decyzji ZUS.
Protokół powypadkowy
Sporządzenie protokołu powypadkowego jest końcowym efektem pracy zespołu powołanego przez pracodawcę do ustalenia okoliczności i przyczyn zaistniałego wypadku przy pracy.
Po ustaleniu wszystkich okoliczności i przyczyn wypadku, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania powiadomienia o wypadku, zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy. Termin 14-dniowy na sporządzenie protokołu może być wydłużony na skutek uzasadnionych przeszkód lub trudności (np. zespół powypadkowy oczekuje na wyniki dodatkowych ekspertyz). W takiej sytuacji w treści protokołu należy zawrzeć informację o przyczynach opóźnienia sporządzenia protokołu. Protokół zatwierdzany jest przez pracodawcę. Zanim jednak zostanie mu przekazany, zespół powypadkowy zapoznaje z treścią tego protokołu poszkodowanego pracownika lub uprawnionych członków rodziny w przypadku wypadku śmiertelnego.
Zastrzeżenia do treści protokołu
Zarówno pracownik, jak i członkowie rodziny powinni zostać pouczeni o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń zawartych w protokole. Poszkodowany pracownik ma również prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii.
Pracownik wnosi zastrzeżenia w odrębnym piśmie, które powinno zostać załączone do dokumentacji powypadkowej. W rozporządzeniu z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy nie jest określony termin, w jakim pracownik lub członkowie jego rodziny mają prawo wniesienia zastrzeżeń. Jednak z uwagi na fakt, że protokół powinien zostać zatwierdzony przez pracodawcę w terminie 5 dni od daty jego sporządzenia, oraz to, iż po zatwierdzeniu jest on przekazywany do ZUS i stanowi podstawę wypłacania należnych świadczeń – pracownika należałoby dodatkowo poinformować, że jak najszybsze ustosunkowanie się do treści tego protokołu leży w jego interesie.
Gdy poszkodowany pracownik albo członkowie rodziny zmarłego pracownika zgłoszą zastrzeżenia do treści protokołu, wówczas pracodawca zwraca zespołowi powypadkowemu niezatwierdzony protokół w celu jego wyjaśnienia i uzupełnienia przez zespół powypadkowy.
Po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień zespół powypadkowy sporządza w terminie maksymalnie do 5 dni nowy protokół, do którego dołącza poprzedni niezatwierdzony protokół.
Zespół powypadkowy nie jest związany zastrzeżeniami pracownika lub członków rodziny.
Zatwierdzony protokół doręcza się pracownikowi lub uprawnionym członkom rodziny zmarłego na skutek wypadku pracownika.
Pozew przeciwko pracodawcy
Możliwość wniesienia przez pracownika powództwa do sądu pracy przez wiele lat była kwestią dyskusyjną. Sąd Najwyższy stwierdził, że powództwo takie jest dopuszczalne na podstawie art. 189 k.p.c. (uchwała z 29 marca 2006 r., II PZP 14/05), zgodnie z którym powód wnoszący powództwo musi wykazać interes prawny. Wyrok w drodze powództwa wytoczonego na podstawie art. 189 k.p.c. przeciwko pracodawcy w zakresie sprostowania treści protokołu powypadkowego może mieć znaczenie w sytuacji dochodzenia przez pracownika roszczeń cywilnoprawnych od pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy.
Powództwo skierowane przeciwko ZUS
Odrębną kwestią jest postępowanie sądowe w sprawie o przyznanie świadczeń wypadkowych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wówczas gdy ZUS odmówi wypłaty tych świadczeń.
ZUS w drodze decyzji odmówi wypłacenia świadczeń, jeżeli:
- nie zostanie przedstawiony protokół powypadkowy lub karta wypadku,
- w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek przy pracy w rozumieniu obowiązujących przepisów prawa,
- protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne (ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).
W razie odmownej decyzji ZUS pracownik (lub uprawnieni członkowie rodziny zmarłego pracownika) mogą dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej, odwołując się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Organ rentowy rozpoznający wniosek o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy nie jest związany prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie z powództwa pracownika przeciwko pracodawcy o ustalenie lub zmianę protokołu powypadkowego w zakresie uznania zdarzenia za wypadek przy pracy (art. 365 § 1 k.p.c.); wyrok taki nie ma powagi rzeczy osądzonej w sprawie toczącej się na skutek odwołania od decyzji organu rentowego (art. 366 k.p.c.)” – uchwała z 21 września 2004 r., II UZP 8/04. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podkreślił, że: „Podjęta w sprawie uchwała jest kontynuacją wielokrotnie wyrażanego, ugruntowanego w orzecznictwie i praktyce sądowej poglądu, że niedopuszczalne jest dochodzenie w trybie art. 189 k.p.c. ustalania faktów, także prawotwórczych, jeśli celem tego powództwa jest uzyskanie dowodu, który ma być wykorzystany w postępowaniu o świadczenia z ubezpieczenia społecznego (por. uchwały SN: z 3 listopada 1994 r., I PZP 45/94, OSNAP 1995/6/74, z 19 marca 2003 r., III UZP 1/03, OSNP 2003/13/317, a także wyroki z 17 grudnia 1997 r., I PKN 434/97, OSNAP 1998/21/627, z 23 lutego 1999 r., I PKN 597/98, OSNP 2008/8/301 i z 19 września 2000 r., II UKN 725/99, OSNAP 2002/7/170)”.
Oznacza to, że jeżeli pracownik złoży pozew do sądu pracy przeciwko pracodawcy o sprostowanie treści protokołu powypadkowego i uzyska korzystne dla siebie rozstrzygnięcie, wyrok ten nie „przełoży” się bezpośrednio na nieprzyznane przez ZUS świadczenia. W sytuacji gdy na podstawie treści protokołu powypadkowego lub jego braku ZUS odmówi wypłacenia świadczeń, pracownik (lub uprawnieni członkowie rodziny) swoich praw powinien dochodzić przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych, w drodze zaskarżenia odmownej decyzji ZUS, w tym postępowaniu, kwestionując określone ustalenia zawarte w protokole powypadkowym.
Podstawa prawna:
- § 4, 9, § 13 ust. 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (DzU nr 105, poz. 870),
- art. 22 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.).
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 29 marca 2006 r. (II PZP 14/05; OSNP 2006/15–16/228),
- uchwała SN z 21 września 2004 r. (II UZP 8/04; OSNP 2005/5/68).