Wbrew powszechnemu przekonaniu choroba zawodowa to nie każde schorzenie, które powstało w okresie zatrudnienia lub w miejscu pracy. Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.
Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie „w przypadku wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych (czyli u pracownika) w okresie zatrudnienia choroby wymienionej w wykazie chorób zawodowych nie mają zastosowania jakiekolwiek terminy określone w tym wykazie. Nie zawsze te objawy mogą być natychmiast trafnie rozpoznane przez służbę zdrowia i wymagają dodatkowych badań, obserwacji itp., co wiąże się z upływem czasu. Może się przecież zdarzyć, że objawy choroby zawodowej nastąpiły w okresie zatrudnienia, nasiliły się w okresie późniejszym, np. po przejściu pracownika na emeryturę i trwają nieprzerwanie przez wiele lat, zaś były pracownik po prostu nie wie, że są to objawy choroby zawodowej. Ustawodawca nie zakreśla byłemu pracownikowi jakichkolwiek terminów do zgłoszenia podejrzenia, rozpoznania czy stwierdzenia choroby zawodowej” (uzasadnienie wyroku z 19 listopada 2009 r., III SA/Lu 464/09, niepubl.). Ten sam sąd podkreślił, że udokumentowane objawy chorobowe mogą wynikać z różnych dokumentów, np. zaświadczeń lekarskich, historii choroby, zwolnień, książeczek ubezpieczeniowych, w których dokumentowane są różne wpisy, czy też dokumentacji rentowej pracownika itp.
• Podejrzenie i zgłoszenie wystąpienia choroby zawodowej
Gdy pracodawca uzyska informację o podejrzeniu wystąpienia choroby zawodowej, w pierwszej kolejności powinien sprawdzić, czy dane schorzenie, na które skarży się zatrudniony (lub były pracownik), znajduje się w wykazie chorób zawodowych. Jedynie takie schorzenie, które zostało ujęte w tym wykazie, może zostać uznane za chorobę zawodową.
Następnie, jeśli schorzenie znajduje się w wykazie chorób zawodowych, pracodawca uruchamia procedurę obejmującą dokonanie zgłoszenia podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej właściwym organom oraz współdziałanie z tymi organami w procesie zmierzającym do ustalenia, czy rzeczywiście zatrudniony cierpi na chorobę zawodową.
Osobami zobowiązanymi do niezwłocznego zgłoszenia każdego podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej właściwemu organowi są pracodawca oraz lekarz uprawniony do rozpoznania choroby zawodowej. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.
Zgłoszenia dokonuje się właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Właściwość wymienionych organów ustala się według miejsca, w którym praca jest lub była wykonywana, lub według krajowej siedziby pracodawcy – gdy dokumentacja dotycząca narażenia zawodowego gromadzona jest w tej siedzibie. Zgłoszenia należy dokonać niezwłocznie w formie pisemnej na formularzu stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia. W przypadku gdy choroba zawodowa ma ostry przebieg lub istnieje podejrzenie, że była przyczyną śmierci pracownika, zgłoszenia dokonuje się dodatkowo w formie telefonicznej.
Nieumyślne niedopełnienie obowiązku zgłoszenia podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, za które pracodawcy grozi kara grzywny w wysokości od 1000 do 30 000 zł. Natomiast umyślne niedopełnienie tego obowiązku jest przestępstwem, za które grozi kara grzywny do 180 stawek dziennych albo kara ograniczenia wolności.
Podstawa prawna:
- art. 235 § 1, art. 2351, art. 283 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy,
- art. 221 Kodeksu karnego,
- § 3 rozporządzenia RM z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (DzU nr 105, poz. 869),
- załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz. 1121).
• Rejestr wystąpienia choroby zawodowej
Pracodawca ma obowiązek prowadzenia rejestru obejmującego przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby. Każdy przypadek podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej, jak również każdy przypadek stwierdzenia takiej choroby powinien zostać odnotowany przez pracodawcę w takim rejestrze.
Podstawa prawna:
- art. 235 § 4 Kodeksu pracy.
• Uzupełnienie informacji na wniosek lekarza
Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, który otrzymał zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej, kieruje pracownika lub byłego pracownika na badania. Ich celem jest wydanie orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania.
Uprawniony lekarz orzeka o rozpoznaniu albo o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej na podstawie:
- wyników przeprowadzonych badań lekarskich,
- dokumentacji medycznej pracownika lub byłego pracownika,
- dokumentacji przebiegu zatrudnienia,
- oceny narażenia zawodowego.
W przypadku gdy lekarz uzna, że zakres informacji zawartych w ww. dokumentacji związanej z przebiegiem zatrudnienia jest niewystarczający do wydania orzeczenia, zwraca się do pracodawcy o uzupełnienie tych informacji. Może zażądać informacji obejmujących przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika (byłego pracownika), w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym (w tym wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony), stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej. W przypadku gdy pracownik był narażony na czynniki o działaniu uczulającym (alergeny) – lekarz może także żądać przekazania próbki substancji w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych. Pracodawca ma obowiązek dostarczenia lekarzowi wymienionych informacji.
Podstawa prawna:
- § 4 ust. 1, § 6 ust. 1 i 5 pkt 1 rozporządzenia RM z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (DzU nr 105, poz. 869).
• Obowiązki pracodawcy związane z rozpoznaniem choroby zawodowej
W przypadku gdy u pracownika lub byłego pracownika uprawniony lekarz rozpoznał chorobę zawodową, pracodawca jest zobowiązany:
- ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,
- przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
- zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
Pracodawca ma również obowiązek przesłania pisemnego zawiadomienia o skutkach choroby zawodowej do Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego. Do Instytutu przesyła się je niezwłocznie po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika lub byłego pracownika. Takie zawiadomienie powinno zostać sporządzone według wzoru z załącznika nr 10 do rozporządzenia Ministra Zdrowia.
Podstawa prawna:
- art. 235 § 3 i 5 Kodeksu pracy,
- załącznik nr 10 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU nr 132, poz. 1121).
• Analizowanie przyczyn występowania chorób zawodowych
Pracodawca ma obowiązek dokonywania systematycznych analiz przyczyn chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy. Musi też na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze. Przy ustalaniu częstotliwości analiz pracodawca powinien uwzględnić warunki pracy, a także częstotliwość występowania chorób zawodowych oraz absencji chorobowych niespowodowanych chorobami zawodowymi, lecz mogących być skutkiem warunków pracy.
Podstawa prawna:
- art. 236 Kodeksu pracy.