W postępowaniach powypadkowych prowadzonych w zakładach pracy często występują nieprawidłowości związane ze zgłaszaniem wypadków przy pracy.
Uchybienia dotyczące tych zagadnień występują w około 35% prowadzonych postępowań powypadkowych.
Najczęściej wyróżnia się cztery rodzaje nieprawidłowości:
1) zgłoszenie wypadku przez poszkodowanego w odległym terminie,
2) niezgłoszenie pracodawcy wypadku przez przełożonego osoby poszkodowanej,
3) zgłoszenie wypadku przez pracodawcę do organu PIP w odległym terminie,
4) niezawiadomienie okręgowego inspektora pracy i prokuratora o wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym.
Zgłoszenie wypadku przez poszkodowanego w odległym terminie
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien niezwłocznie poinformować o wypadku swojego przełożonego. Nieprawidłowość ta (dotyczy około 7% zdarzeń) wynika z wymogu określonego w Kodeksie pracy oraz w § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Niestety, bardzo często dzieje się inaczej, a poszkodowany ujawnia fakt zdarzenia po długim czasie, np. po kilku miesiącach. Obowiązek zgłoszenia wypadku przez pracownika nie jest uzależniony od jego skutków medycznych (ciężkości wypadku przy pracy), które mogą ujawnić się dopiero po dłuższym okresie. Z tego powodu należy przekazać informację swoim przełożonym o wszelkich, nawet najbardziej niepozornych zdarzeniach.
WAŻNE!
W sprawach dotyczących postępowań powypadkowych przedawnienie nie występuje.
Niekiedy powołany przez pracodawcę zespół powypadkowy musi ustalać okoliczności i przyczyny zdarzenia, jakie miało miejsce nawet kilka lat wcześniej. Dlatego dla zespołów powypadkowych ważne jest opracowanie i skuteczne wdrożenie wewnętrznych procedur postępowania w zakładzie pracy oraz zapewnienie zgłaszania wszelkich zdarzeń, nawet potencjalnie wypadkowych.
Niezgłoszenie wypadku pracodawcy przez przełożonego osoby poszkodowanej
Druga nieprawidłowość (dotycząca około 2% zdarzeń) prowadzi do niepowołania przez pracodawcę lub powołania ze znaczną zwłoką zespołu powypadkowego, a także (§ 3 ww. rozporządzenia):
- niezabezpieczenia przez pracodawcę miejsca zdarzenia przed dostępem osób niepowołanych,
- uruchamiania bez potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wyłączone,
- zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych,
- zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Niezgłoszenie pracodawcy wypadku przez przełożonego poszkodowanej osoby najczęściej dotyczy w zakładzie pracy tzw. „średniego nadzoru” i może postawić pracodawcę w bardzo trudnej sytuacji. Czasami może spowodować wystąpienie kolejnych uchybień określonych w ww. pkt 3 i 4 (zgłoszenie wypadku przez pracodawcę do organu PIP w odległym terminie, niezawiadomienie o wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym okręgowego inspektora pracy i prokuratora) spełniających w określonych sytuacjach przesłanki wykroczenia przeciwko prawom pracownika (grzywna, sąd grodzki) lub przestępstwa (prokurator).
Zgłoszenie wypadku przez pracodawcę do PIP w odległym terminie
Trzecia nieprawidłowość (dotycząca około 21% zdarzeń) wynika z wymogu określonego w art. 234 § 2 Kodeksu pracy.
Pracodawca ma obowiązek niezwłocznie, tzn. bez zbędnej zwłoki, zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o wypadku przy pracy:
- śmiertelnym,
- ciężkim lub
- zbiorowym oraz
- o każdym innym wypadku przy pracy (który wywołał wymienione skutki, a ma związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy). Jeśli pracodawca tego nie zrobi, będzie musiał udowodnić – wskazać przyczyny, które uniemożliwiły zgłoszenie ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego wypadku przy pracy (do którego jako pracodawca jest zobowiązany).
WAŻNE!
Przekazanie wiadomości o wypadku, np. przez pracowników pogotowia ratunkowego policji, nie rozwiązuje problemu, ponieważ to pracodawca powinien zgłosić wypadek organom PIP i prokuratorowi. Przekazywanie informacji o wypadku przez różne służby i organy między sobą nie jest równoznaczne ze spełnieniem przez pracodawcę poszkodowanego pracownika obowiązku określonego w Kodeksie pracy.
Pracodawca powinien niezwłocznie zgłosić wypadek, aby nie popełnić wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 2 pkt 6 Kodeksu pracy). Za to wykroczenie pracodawca może zapłacić grzywnę w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.
Karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł „podlega, kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy, prokuratora lub innego właściwego organu o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy, nie zgłasza choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę, nie ujawnia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej albo przedstawia niezgodne z prawdą informacje, dowody lub dokumenty dotyczące takich wypadków i chorób”.
Niezawiadomienie o wypadku przy pracy właściwych organów
Czwarta nieprawidłowość (dotycząca około 6% zdarzeń) to całkowite wstrzymanie się pracodawcy od zawiadomienia o wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym okręgowego inspektora pracy i prokuratora, do czego pracodawca jest zobowiązany (art. 234 § 2 Kodeksu pracy).
WAŻNE!
Od kilku lat, po zmianie Kodeksu karnego, niezawiadomienie o wypadku przez pracodawcę jest przestępstwem. „Kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo nie sporządza lub nie przedstawia wymaganej dokumentacji, podlega grzywnie do 180 stawek dziennych albo karze ograniczenia wolności” (art. 221 k.k.).
Warto, aby pracodawca wiedział dokładnie, kiedy niezgłoszenie wypadku zostanie uznane za przestępstwo.
- „Kto wbrew obowiązkowi” – pracodawca zgodnie z art. 234 § 2 Kodeksu pracy.
- „Nie zawiadamia w terminie” – niezwłocznie (bez zbędnej zwłoki) zgodnie z art. 234 § 2 Kodeksu pracy.
- „Właściwego organu” – właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora, w myśl art. 234 § 2 Kodeksu pracy.
- „O wypadku przy pracy” – definicja wypadku przy pracy określona w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Wyróżnia się cztery okoliczności zakwalifikowania wypadku do wypadku przy pracy: nagłość zdarzenia, przyczynę zewnętrzną, skutek zdarzenia (w wyniku zdarzenia musi wystąpić uraz lub śmierć), zdarzenie musi nastąpić w związku z pracą lub w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas czynności wymienionych szczegółowo w ust. 3 wspomnianego art. 3 ustawy.
Aby można było mówić o przestępstwie, musi być ponadto spełniony warunek wypadku ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego (art. 221 Kodeksu karnego).
Definicje tych pojęć zostały określone w art. 3 ww. ustawy z 30 października 2002 r.:
- „za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku” (art. 3 ust. 4 ww. ustawy),
- wypadek ciężki (jego definicja jest bardzo nieprecyzyjna) to „zdarzenie, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała” (art. 3 ust. 5 ww. ustawy),
- „za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby” (art. 3 ust. 6 ww. ustawy).
O zgłoszeniu wypadku ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego powinien zdecydować pracodawca. W praktyce często to służby bhp borykają się z problemem, czy wypadek, któremu uległ pracownik, jest wypadkiem ciężkim, tzn. podlegającym zgłoszeniu, gdyż w naszym kraju definicja wypadku ciężkiego jest bardzo nieprecyzyjna i mają z nią poważne kłopoty nawet lekarze medycyny. W dynamicznie zmieniającej się sytuacji zaistniałego wypadku służby bhp muszą rozstrzygać, czy konkretna sytuacja wymaga zgłoszenia do PIP i prokuratury; często działając pod presją czasu, aby wymóg niezwłocznego zgłoszenia wypadku został spełniony. Obowiązek ten dotyczy każdego innego wypadku, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy (ciężki, śmiertelny, zbiorowy), a w chwili zdarzenia nikt jeszcze nie wie, czy będzie ono uznane jako wypadek przy pracy. W sprawach spornych należy przyjąć zasadę rozstrzygania na korzyść poszkodowanego, tzn. zgłosić zdarzenie wypadkowe właściwym organom (wymienionym w art. 234 § 2 k.p.).
WSKAZÓWKA!
Podczas prowadzenia postępowań powypadkowych można uniknąć błędów dzięki określeniu procedur wewnątrzzakładowych i ich skutecznemu wdrożeniu.
Rolą służby bhp jest zadbanie o to, by każdy pracownik, osoba kierująca pracownikami oraz pracodawca wiedzieli, jakie obowiązki ciążą na nich w związku z wypadkiem przy pracy. Przekazanie tych zagadnień w trakcie instruktażu ogólnego to zdecydowanie za mało. W pierwszym dniu pracy, kiedy jest przeprowadzany instruktaż, pracownik musi przyswoić bardzo dużo nowych informacji, dlatego nie można od niego wymagać, aby zapamiętał, komu, kiedy i jakie zdarzenia należy zgłaszać. Zdanie się na szkolenia okresowe jest również niewystarczające.
Dobrą praktyką jest umieszczanie procedur np. na tablicach ogłoszeń, zwłaszcza jeśli na tych tablicach umieszcza się również informacje na temat poszczególnych wypadków. Można również prowadzić dodatkowe krótkie szkolenia dla pracowników i osób kierujących pracownikami, np. w związku z wypadkami, jakie miały miejsce w zakładzie, i przy okazji przypominać procedurę zgłaszania wypadków. Można także rozmawiać o tym z pracownikami w trakcie prowadzenia kontroli warunków pracy.
Należy wykorzystać każdą możliwość, by zwracać pracownikom uwagę na bezpieczny sposób wykonywania pracy, a także sposób postępowania, gdy zdarzy się wypadek.