Przepisy BHP w laboratorium chemicznym

Zapewnienie bezpieczeństwa w laboratorium chemicznym wymaga podjęcia wielu działań. Trzeba stworzyć odpowiednie warunki pracy i opracować właściwe procedury postępowania, wiedzieć w jaki sposób przejść pierwszą kontrolę Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz jak uczulić pracowników na zagrożenia występujące na stanowiskach pracy.

Większość procesów produkcyjnych nie może już obecnie przebiegać bez nadzoru analitycznego surowców wykorzystywanych w procesie wytwarzania lub kontroli gotowych materiałów. W związku z tym większe firmy inwestują we własne laboratoria. Borykają się przy tym z ogromem przepisów prawnych regulujących obowiązki pracodawcy z zakresu warunków techniczno - budowlanych, jakie powinni spełnić. Trudzą się też opracowywaniem procedur w celu zapewnienia bezpieczeństwa na stanowiskach pracy.

Wymogi przy tworzeniu laboratorium chemicznego

Stworzenie laboratorium wymaga nie tylko nakładów finansowych, ale też wiedzy teoretycznej i praktycznej. Wymogi dotyczą m.in. właściwego zaprojektowania i wykonania z uwzględnieniem specyficznych wymogów co do rodzaju powierzchni podłóg, ścian, wysokości pomieszczeń, wentylacji, elektryki; doboru wyposażenia spełniającego specyficzne wymagania w zależności od zakresu wykonywanych analiz; stworzenia odpowiedniego zaplecza higieniczno-sanitarnego dla pracowników laboratorium.

Ważną kwestia są procedury, które przed rozpoczęciem faktycznej działalności laboratorium powinny być szczegółowo opracowane i wdrożone. Ich zadaniem jest oszacowanie potencjalnego ryzyka stwarzanego przez procesy produkcyjne bądź substancje i mieszaniny chemiczne występujące na stanowisku pracy. Musi to prowadzić do podjęcia przez pracodawcę właściwych kroków w celu ochrony pracowników przed awariami lub wypadkami przy pracy.

Zadaj pytanie: Forum Kadry

Czy inwestycje są konieczne i opłacalne?

Raz zainwestowany czas i pieniądze pomogą uchronić przed konsekwencjami nieprzestrzegania przepisów bhp. Plusów takich inwestycji jest kilka.
Przede wszystkim kontrole inspekcji zewnętrznych będą prowadzone rzadziej, sprawniej i nie zdezorganizują działalności laboratorium. Zmniejszy się też prawdopodobieństwo wstrzymania procesu technologicznego do czasu usunięcia nieprawidłowości zagrażających życiu i zdrowiu pracowników. Ważnym plusem będzie oszczędność środków, ponieważ warto pamiętać, że za kontrole „bezusterkowe” nie trzeba płacić. Jednocześnie firma, troszcząc się o procedury i wymagając, aby pracownicy ściśle stosowali się do ich przestrzegania, nie narazi się na wydatki związane z wypadkiem przy pracy i stratami wynikającymi z nieobecności przebywającego na zwolnieniu lekarskim pracownika.

W tym kontekście trzeba pamiętać, iż zapewniając odpowiednie warunki bhp, ogranicza się możliwość rozwoju „choroby zawodowej” pracowników. Jeśli firma systematycznie wykonuje badania środowiskowe, a wyniki nie wykazują przekroczeń dopuszczalnych normatywów higienicznych, to może być pewna, że stosowane przez nią rozwiązania technologiczne sprawdzają się.

Stworzenie odpowiedniego stanowiska pracy w laboratorium chemicznym jest trudne, ale możliwe. Pracodawca powinien mieć na względzie ochronę zdrowia osób zatrudnionych w narażeniu/ekspozycji na czynniki chemiczne. Powinien dążyć do stworzenie takich warunków technicznych, by w razie awarii lub wybuchu nie doszło do znacznych szkód materialnych.

Będzie mógł mieć pewność, że dołożył wszelkich starań w zapewnienie bezpieczeństwa w miejscu pracy, jeśli tylko dopilnuje warunków technicznych i budowlanych, odpowiednio wyposaży stanowiska pracy oraz pracowników w środki ochrony indywidualnej, opracuje procedury procesów pracy i postępowania w wyniku zaistnienia awarii, opracuje ocenę ryzyka zawodowego z uwzględnieniem ryzyka stwarzanego przez czynnik chemiczny, przeprowadzi okresowe szkolenia pracowników z zakresu czynników szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy oraz zapewni właściwe zaplecze higieniczno - sanitarne. Po upływie miesięcy i lat przekona się, jak bardzo opłacalne były tego rodzaju inwestycje.

Zobacz także: Wstępne szkolenia BHP

Obowiązki pracodawcy wynikające z przepisów BHP

Pracodawca ma obowiązek chronić zdrowie i życie pracowników, zapewniając im bezpieczne i higieniczne warunki pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności jest zobowiązany:

• organizować pracę w sposób zapewniający jej bezpieczne i higieniczne warunki,
• zapewnić nieodpłatne indywidualne środki zabezpieczające pracowników przed działaniem czynników szkodliwych oraz wypadkami przy pracy,
• zapewnić instrukcje stanowiskowe, obsługi maszyn i urządzeń niezbędne do bezpiecznego wykonywania pracy na wyznaczonym stanowisku,
• zapewniać przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
• wykonywać nakazy i decyzje organów sprawujących nadzór.

 Osoba kierująca pracownikami ma obowiązek:

• organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami,
• organizować stanowiska pracy zgodnie z zasadami bhp ujmowanymi w instrukcjach obsługi maszyn i urządzeń, instrukcjach i procedurach technologicznych oraz w instrukcjach stanowiskowych bhp,
• organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi oraz innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnych i zbiorowej oraz o stosowanie ich zgodnie z przeznaczeniem,
• dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy oraz właściwy stan techniczny maszyn i urządzeń,
• zapewnić wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotna nad pracownikami; oznacza to w szczególności zastosowanie się do zaleceń, jakie lekarz profilaktyk zawarł w zaświadczeniu lekarskim wydawanym do celów przewidzianych w Kodeksie pracy,
• wymagać i egzekwować od pracowników przestrzegania obowiązujących zasad bhp podczas wykonywania pracy. Osoba kierująca pracownikami ma prawo wnioskowania o zastosowanie wobec pracownika kar porządkowych; upomnienia i nagany, a za nieprzestrzeganie przepisów bhp - kary pieniężnej.

Zarówno pracodawca, jak i pracownik mają jasno określone obowiązki związane z zapewnieniem i realizowaniem zasady bezpieczeństwa pracy. Warto wiedzieć, że Kodeks pracy wskazuje, iż „kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł”. Przy czym kara ta nakładana jest na osobę, a nie firmę.

Kontrole Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Przestrzeganie przepisów oznacza pozytywny wynik kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej

W ostatnich latach weszło w życie kilkanaście nowych rozporządzeń regulujących zagadnienia z zakresu chemii. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej pracodawcy muszą dostosować się do przepisów rodzimych i unijnych. Jednak w dużej mierze, to krajowe akty prawne wskazują firmom konieczne do spełnienia warunki i procedury. Podstawą przeprowadzania kontroli z zakresu chemikaliów jest rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych. 

Zanim jednak dojdzie do jakiejkolwiek kontroli, to wpierw muszą być zachowane wymogi proceduralne ze strony Inspekcji. Organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli. W zawiadomieniu podawany jest zakres tematyczny kontroli, podstawy prawne oraz dane osoby kontrolującej. Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni i nie później niż przed upływem 30 dni od doręczenia zawiadomienia. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od doręczenia pisma, to jej wszczęcie wymaga ponownego zawiadomienia.

Czas ten powinien być dobrze wykorzystany pod kątem przeglądu dokumentacji oraz stanowisk pracy w laboratorium chemicznym. W dniu kontroli inspektor dokonuje wpisu do książki kontroli przedsiębiorcy (nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli, chyba, że zaistniały ściśle określone w prawie wyjątki). W razie stwierdzenia nieprawidłowości, inspektor wpisuje je do protokołu oraz ustala termin usunięcia. Przed upływem siedmiu dni od pozostawienia protokołu można wnieść zastrzeżenia do ustaleń stanu faktycznego zawartego w dokumencie.

W odniesieniu do czynników chemicznych istnieje kilka podstawowych pytań, które usłyszy firma prowadząca laboratorium chemiczne.

1. Czy pracodawca posiada aktualny spis stosowanych substancji niebezpiecznych, mieszanin niebezpiecznych, substancji stwarzających zagrożenie lub mieszanin stwarzających zagrożenie?
   Niestety niewiele przedsiębiorstw posiada taki dokument. Zazwyczaj jest on szczątkowy i nie jest na bieżąco aktualizowany. Dlatego w laboratoriom należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za jego prowadzenie i systematyczne uzupełnianie.
2. Czy pracodawca posiada karty charakterystyki dla substancji i mieszanin chemicznych niebezpiecznych oraz mieszanin chemicznych niezaklasyfikowanych jako niebezpieczne, dla których istnieje obowiązek dostarczenia karty charakterystyk? Czy pracownicy stosujący substancje chemiczne i/lub ich mieszaniny mają dostęp do informacji zawartych w kartach charakterystyk?
   Na ogół przedsiębiorcy nie wiedzą o obowiązku posiadania takich kart i możliwości ich zdobycia. Wystarczy jednak w miejscu zakupu produktów poprosić o taką kartę, bądź zwrócić się do dystrybutora, producenta o jej udostępnienie. Można też próbować odszukać kartę na stronach internetowych, wpisując nazwę, producenta i sformułowanie „karta charakterystyki”.
3. Czy stosowane substancje chemiczne i/lub ich mieszaniny są oznakowane w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację?
   W działalności naszej firmy HSEC jako firmy, wykonującej zadania służby bhp w zakładach pracy, często spotykamy się z problemem odczynników chemicznych z etykietami w języku obcym lub przelewaniem chemikaliów do słoików po dżemach, majonezach (na opakowania po środkach spożywczych wskazują oryginalne etykietki i zakrętki). Taka sytuacja wynika z nieznajomości lub nieprzestrzegania przepisów. Kodeks pracy oraz rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP mówią wyraźnie: - „niedopuszczalne jest stosowanie substancji i mieszanin chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację” oraz „przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach służących do środków spożywczych jest niedopuszczalne”. Kwestie te reguluje również nowe rozporządzenie w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne.
   Jeżeli chodzi o etykiety, to ustawa o substancjach chemicznych i ich mieszaninach wskazuje, iż oznakowanie opakowania wprowadzanego do obrotu w Polsce powinno być sporządzone w języku polskim. Za tę kwestię odpowiada m.in. dystrybutor odczynników chemicznych na kraj. Dotyczy to również sporządzania kart charakterystyki. Najpóźniej w dniu wytworzenia mieszaniny lub jej sprowadzenia na terytorium RP powinna być przekazana informacja na temat danego produktu Inspektorowi do spraw Substancji Chemicznych. Do informacji powinna być dołączona m.in. karta charakterystyki opracowana w języku polskim.
4. Czy pracodawca zapewnia środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze przewidziane na danym stanowisku w laboratorium chemicznym?
   Przy odpowiedzi na to pytanie z pomocą przyjdzie „karta charakterystyki”, czyli nieodzowny dokument, pozwalający wyposażyć pracownika we właściwe środki ochrony indywidualnej. W punkcie 8 karty „Kontrola narażenia” widnieją odpowiednie wskazówki na temat doboru wyposażenia dla ochrony oczu, twarzy, skóry, rąk, ciała oraz dróg oddechowych.
5. Czy pracodawca posiada udokumentowana ocenę oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny?
   Może to być osobny dokument, który powinien stanowić integralną część „Oceny ryzyka zawodowego”. Informacje, jakie powinny być uwzględnione w powyższym opracowaniu zostały wypunktowane w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych.
6. Czy pracodawca posiada aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia i czy wyniki te wpisywane są na bieżąco do rejestru oraz kart badań i pomiarów?
   Obowiązek przeprowadzania badań środowiskowych wynika z art. 227 Kodeksu pracy oraz rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Te akty prawne wskazują, iż pracodawca nie później niż w terminie 30 dni od rozpoczęcia działalności jest zobowiązany przeprowadzić na swój koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia oraz rejestrować i przechowywać ich wyniki oraz udostępniać je pracownikom.

Przeczytaj również: Szkolenia BHP wstępne i okresowe

Z obserwacji firmy HSEC, która opracowuje pełną dokumentację z zakresu czynników chemicznych wynika, że niestety i w tym temacie pracodawcy nie przestrzegają przepisów. Jest to konsekwencją m.in. wysokich kosztów, które trzeba ponieść w związku z wykonaniem badań (jeden czynnik chemiczny to wydatek rzędu 150 - 450 zł.). W takich sytuacjach często pada pytanie, czy pracodawca jest w stanie ocenić, iż zastosowane środki techniczne w pełni chronią pracowników przed narażeniem na oddziaływanie czynników chemicznych bez posiadania potwierdzenia w wynikach badań środowiskowych?

Odpowiedź jakiej udzielamy w HSEC brzmi, że nie jest w stanie, gdyż dopóki nie spojrzymy na wyniki badań, nie możemy być tego pewni. Dlatego wyniki powinny być również udostępniane lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, w celu ewentualnych badań , którymi powinni być objęci w związku z narażeniem zawodowym. W przypadku narażenia w środowisku pracy na ołów i jego związki nieorganiczne, pracodawca powinien prowadzić monitoring biologiczny, obejmujący pomiar stężenia ołowiu we krwi (PbB).

Jak widzimy, jest wiele zagadnień, na które powinniśmy szczególnie zwrócić uwagę w trakcie organizowania i samego funkcjonowania laboratorium. Odrębną sprawą, aczkolwiek bezpośredni powiązaną z bezpieczeństwem pracy w laboratorium jest właściwe, przeszkolenie pracowników, zaznajomienie ich z procedurami i zasadami panującymi w firmie. Ten temat będzie poruszany w kolejnej części artykułu „Bezpieczeństwo w laboratorium”.