Pracownicy, mający bezpośredni kontakt z żywnością oraz pracujący na stanowiskach związanych z ciągłym kontaktem z ludźmi, mają obowiązek legitymowania się odpowiednim dokumentem wskazującym brak przeciwwskazań do wykonywania tego typu prac.
Dokumentem potwierdzającym dopuszczalność do pracy w takich warunkach była tzw. książeczka zdrowia do celów sanitarno-epidemiologicznych (obowiązywała do 31 grudnia 2011 r.). Obecnie, wskutek zmiany przepisów, pracownik musi przejść odpowiednie badania i uzyskać – określone przepisami o chorobach zakaźnych i zakażeniach – orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych o braku przeciwwskazań do wykonywania tych prac. Nie oznacza to jednak, że książeczka sanepidu i stwierdzone nią badania utraciły swoją ważność. Jedynie w przypadku jej utraty należy liczyć się z tym, że nie ma już możliwości wyrobienia jej duplikatu.
Kiedy należy poddać się badaniom
Obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają – zgodnie z ustawą o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi – m.in.:
- podejrzani o zakażenie lub chorobę zakaźną,
- nosiciele, ozdrowieńcy oraz osoby, które były narażone na zakażenie przez styczność z osobami zakażonymi, chorymi lub materiałem zakaźnym,
- uczniowie, studenci i doktoranci kształcący się w kierunku wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby,
- osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. W przypadku pracowników na badania musi skierować pracodawca albo zlecający wykonanie tych prac.
Wykonane badania sanitarno-epidemiologiczne oraz ich wyniki są odnotowywane w dokumentacji medycznej pacjenta.
Obowiązek wykonania badań do celów sanitarno-epidemiologicznych określają także przepisy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Zgodnie z nimi osoba pracująca w styczności z żywnością powinna uzyskać określone przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi orzeczenie lekarskie do celów sanitarno-epidemiologicznych o braku przeciwwskazań do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby.
Badania lekarskie przeprowadzają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy. Lekarze wydają i przekazują pracownikom oraz pracodawcy albo osobie zlecającej wykonanie prac orzeczenie lekarskie o zdolności do wykonywania prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, ewentualnie o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania tych prac.
Nie wszystkie instytucje są uprawnione do przeprowadzania tego typu badań.
Odpowiednie badania laboratoryjne mogą przeprowadzić jedynie akredytowane w zakresie przedmiotu badania na podstawie przepisów o systemie oceny zgodności laboratoria:
- Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria,
- jednostek właściwych w zakresie chorób płuc i gruźlicy, w przypadku badań w kierunku gruźlicy, na podstawie umów zawieranych z właściwymi miejscowo podmiotami, o których mowa powyżej.
Koszty badań sanitarno-epidemiologicznych wykonywanych u pracowników są finansowane przez pracodawcę lub zlecającego wykonanie prac. Niekiedy zachodzi konieczność potwierdzenia prawidłowości rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub identyfikacji biologicznych czynników chorobotwórczych dla celów nadzoru epidemiologicznego. Wówczas wyniki badań laboratoryjnych poddaje się weryfikacji. Koszty takiej weryfikacji ponoszone są już jednak z budżetu państwa.
PRZYKŁAD
Kelnerka w restauracji pracowała przy wydawaniu obiadów. Przed podjęciem zatrudnienia przeszła odpowiednie badania. Po kilku miesiącach zaczęła pracować w firmie kosmetycznej. Do zakresu jej obowiązków należała ogólnie rozumiana pielęgnacja ciała klientów salonu. Czy musi powtórzyć badania?
Żadne przepisy nie wskazują, czy i jak często badanie do celów sanitarno-epidemiologicznych mają być powtarzane. Przyjmuje się więc, że decyduje o tym lekarz na podstawie informacji od pracownika o rodzaju i miejscu świadczenia pracy. Jeżeli nie istnieją okoliczności wskazujące na zakażenie czynnikami uniemożliwiającymi wykonywanie określonych prac, to orzeczenie lekarskie jest ważne aż do następnych badań. Dla ważności i aktualności badań ma znaczenie także zakres i rodzaj wykonywanych czynności na danym stanowisku pracy oraz właściwie udokumentowane badania w dokumentacji medycznej lekarza przeprowadzającego badania.
Pracodawca ma też obowiązek przechowywać dokumentację z tym związaną w dokumentacji pracowniczej.
Minister zdrowia, biorąc pod uwagę ochronę zdrowia publicznego oraz uwzględniając rodzaje zakażeń i chorób zakaźnych, wywołujące je biologiczne czynniki chorobotwórcze i drogi ich szerzenia się, jest zobowiązany do określenia w drodze rozporządzenia:
- zakażeń i chorób zakaźnych, w przypadku wystąpienia których lub podejrzenia wystąpienia przeprowadza się obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne,
- rodzajów obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych oraz terminów przeprowadzania tych badań,
- sposobu postępowania z osobą, u której stwierdzono przeciwwskazania do wykonywania prac.
Niestety, odpowiednie przepisy wykonawcze do dnia dzisiejszego nie weszły w życie. W tym celu jedynie pomocniczo można odwoływać się do poprzednio obowiązujących w tym zakresie przepisów rozporządzenia, które zostały już jednak uchylone wraz z wejściem w życie nowych przepisów ustawy.
Obowiązek odsunięcia od pracy
Osoby, u których orzeczono czasowe lub trwałe przeciwwskazania do wykonywania prac, przy których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nie mogą ich wykonywać. Pracodawca lub zlecający ich wykonanie jest zobowiązany, z zachowaniem poufności, niezwłocznie odsunąć pracownika lub wykonującego prace od tych prac.
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 7, 10 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU nr 234, poz. 1570, ost. zm. z 2012 r. poz. 892),
- art. 59 ust. 2 ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (j.t. DzU z 2010 r. nr 136, poz. 914, ost. zm. DzU z 2011 r. nr 122, poz. 696).