Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest ochrona życia i zdrowia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Realizacja tego obowiązku powinna obejmować m.in.:
- zdefiniowanie ewentualnych zagrożeń oddziaływania warunków środowiska pracy na zdrowie i życie pracowników,
- dokonanie oceny skali ich występowania oraz podjęcie stosownych środków ograniczających albo eliminujących szkodliwe oddziaływanie na pracowników.
Wykonywanie prac w warunkach szkodliwych dla zdrowia zwykle wiąże się z narażeniem w szczególności na występujące w środowisku pracy szkodliwe czynniki:
- fizyczne – hałas, drgania, promieniowanie (jonizujące, laserowe, podczerwone), pole elektromagnetyczne,
- czynniki chemiczne – m.in. toksyczne substancje występujące w postaci: gazów, aerozoli, par, dymów, cieczy, roztworów, ciał stałych,
- czynniki biologiczne – m.in. bakterie, wirusy, grzyby, drożdże, pierwotniaki, pasożyty.
Przy ocenie oddziaływania czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy uwzględnia się rodzaj, stopień i czas narażenia zawodowego na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia o wartościach przekraczających odpowiednio progowe, chwilowe, najwyższe dopuszczalne stężenia lub natężenia – określonych przepisami rozporządzenia w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Za prace w warunkach szczególnie uciążliwych uznaje się prace wykonywane w warunkach nadmiernego wysiłku fizycznego lub psychicznego powodowanego np.:
- elementami mikroklimatu (temperatury, ciśnienia, wilgotności itp.),
- miejscem wykonywania pracy, np. wewnątrz zbiorników zamkniętych,
- sposobem wykonywania pracy, np. w wymuszonej pozycji ciała,
- wymuszoną aktywnością ruchową przy obsłudze urządzeń mechanicznych – powodującą szybkie zmęczenie, jednak bez jakiegokolwiek zagrożenia rozstroju zdrowia.
Potwierdzone badaniami występowanie szkodliwych warunków pracy, a także uznanie niektórych prac za wykonywane w warunkach szczególnie uciążliwych obligują pracodawcę do poprawy warunków pracy. Wszelkie podejmowane w tym zakresie działania, np. dotyczące zbiorowej oraz indywidualnej, zmian w organizacji pracy, zastosowania nowych procesów technologicznych, pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami.
Nie ma przeszkód, aby na niektórych stanowiskach pracy w uzasadnionych przypadkach na okres przejściowy do czasu osiągnięcia optymalnych warunków środowiska pracy mógł być wprowadzony np. skrócony czas pracy w celu zmniejszenia ekspozycji pracowników na czynniki szkodliwe dla zdrowia.
Podstawa prawna:
- art. 145, art. 207 § 2, art. 2376, 23711a Kodeksu pracy,
- rozporządzenie MPiPS z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.).