Wszyscy pracownicy podlegają badaniom profilaktycznym. W ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej przeprowadza się badania wstępne, okresowe i kontrolne. Wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy i pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe (art. 229 k.p.). Badania okresowe przeprowadza się w odstępach czasu wskazanych w zaświadczeniu lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Każde z badań przeprowadza się na podstawie skierowania wystawionego przez pracodawcę.
W skierowaniu pracodawca określa:
- rodzaj badania profilaktycznego, jakiemu ma być poddany pracownik,
- stanowisko, na którym pracownik jest lub będzie zatrudniony,
- informacje o występowaniu na stanowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych,
- aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tym stanowisku.
Z takim skierowaniem pracownik powinien zgłosić się do tzw. podstawowej jednostki służby medycyny pracy posiadającej umowę z pracodawcą, którą może być zakład opieki zdrowotnej, wydzielona jednostka organizacyjna zakładu opieki zdrowotnej oraz lekarze wykonujący indywidualną (w tym także specjalistyczną) praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej.
Odwołanie od zaświadczenia
Po zakończeniu badań lekarz wystawia zaświadczenie, w którym stwierdza istnienie bądź brak istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy. Pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią wydanego zaświadczenia, może wystąpić w ciągu 7 dni od dnia wydania zaświadczenia za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania. Badanie to przeprowadza się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy. Jeżeli badanie profilaktyczne zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, kolejne badanie przeprowadzane jest w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej z dziedziny medycyny pracy.
WAŻNE!
Badanie w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy powinno być przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Od ustalonego na jego podstawie orzeczenia lekarskiego kolejne odwołanie nie przysługuje.
Skutki orzeczenia
Losy pracownika, którego wynik badań wskazuje na brak zdolności do wykonywania pracy na określonym stanowisku, zależą od przyczyny tej niezdolności.
W takiej sytuacji o przyszłości pracownika może rozstrzygnąć pracodawca, jeśli niezdolność do pracy nie powstała wskutek:
- choroby zawodowej,
- wypadku przy pracy,
- ciąży uniemożliwiającej świadczenie pracy na dotychczasowym stanowisku,
- szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika.
Jeśli istnieją w firmie wolne stanowiska pracy, a pracownik ma odpowiednie kwalifikacje, aby zająć któreś z tych stanowisk, pracodawca może zaproponować pracownikowi zatrudnienie na innym stanowisku. W tej sytuacji pracodawca powinien skierować pracownika na ponowne badania lekarskie, wskazując zmienione stanowisko pracy.
Jeśli natomiast pracodawca nie będzie w stanie zaproponować pracownikowi objęcia nowego stanowiska, dopuszczalne będzie wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy. Kompetencję pracodawcy w tym zakresie potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1999 r. (I PKN 469/99), zgodnie z którym przeciwwskazanie lekarskie do wykonywania choćby jednego obowiązku należącego do zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę. Wyjątek, kiedy pracodawca nie może wypowiedzieć stosunku pracy, przewidziany został w art. 43 pkt 2 k.p.
W odmiennej sytuacji jest pracownik, u którego stwierdzone zostaną objawy wskazujące na powstanie choroby zawodowej. Pracodawca zobowiązany jest wówczas przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy (art. 230 k.p.). Pracownik powinien być także przeniesiony do innej pracy, jeśli stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 231 k.p.). Pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy, jeżeli przeniesienie do innej pracy spowoduje obniżenie wynagrodzenia.
WAŻNE!
Przepisy nie dają odpowiedzi na pytanie, jak powinien postąpić pracodawca, jeśli nie ma możliwości zatrudnienia pracownika na innym stanowisku. W tym przypadku również dopuszczalne jest wypowiedzenie umowy o pracę ze względu na stan zdrowia pracownika (wyrok SN z 20 sierpnia 2001 r., I PKN 585/00).
Jeżeli w orzeczeniu lekarskim stwierdzono przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią, stosownie do treści zaświadczenia pracodawca zobowiązany jest zmienić warunki pracy na stanowisku pracy zajmowanym przez pracownicę lub skrócić czas pracy. Jeżeli dostosowanie warunków pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest zobowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy na niezbędny czas (art. 179 § 2 i 3 k.p.).
Ponadto, jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest zobowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 201 § 2 k.p.).
Podstawa prawna:
- art. 43, 179, 201, 229–231 Kodeksu pracy,
- rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332),
- rozporządzenie Ministra Zdrowia z 3 marca 2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (DzU nr 42, poz. 292),
- wyroki Sądu Najwyższego:
– z 16 grudnia 1999 r. (I PKN 469/99, OSNP 2001/10/346),
– z 20 sierpnia 2001 r. (I PKN 585/00, OSNP 2003/14/334).