Zarówno w interesie pracodawcy, jak i pracowników leży, aby w zakładzie pracy były przestrzegane przepisy szeroko rozumianego prawa pracy, w tym przepisy dotyczące bhp.
Realizując swoje obowiązki pracodawca powinien w szczególności przestrzegać przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz wypełniać nakazy, zalecenia, decyzje organów nadzorujących.
Aby pracodawca mógł dobrze wykonywać nałożone na niego przepisami obowiązki, potrzebuje odpowiedniego wsparcia. Takim wsparciem są dla pracodawcy komisje bezpieczeństwa i higieny pracy oraz służby bhp.
Służba bhp
Przepisy Kodeksu pracy nakładają na pracodawcę obowiązek utworzenia służby bhp, która pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Obowiązek utworzenia służby bhp mają pracodawcy zatrudniający więcej niż 100 pracowników (potwierdził to również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 października 2006 r., I OSK 263/06, niepubl.), w którym stwierdził, że pracodawca zatrudniający ponad 100 pracowników zobowiązany jest utworzyć służbę bhp i zatrudnić pracownika tej służby.
Natomiast pracodawca, który zatrudnia do 100 pracowników, powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Zadania przewidziane dla służby bhp może realizować również sam pracodawca, który posiada ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, jeżeli zatrudnia:
• do 10 pracowników albo
• do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
W zakładach pracy, w których istnieje służba bhp, stanowi ona wyodrębnione komórki organizacyjne. W zależności od wielkości zakładu pracy, stanu zatrudnienia oraz od występujących w zakładzie warunków pracy i związanych z nimi zagrożeniami zawodowymi, a także uciążliwościami pracy pracodawca może utworzyć jedno- lub wieloosobową służbę bhp.
Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast w przypadku gdy zatrudnionych jest ponad 600 pracowników, pracodawca zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.
Niedopuszczalne jest zastąpienie służby bhp stworzonej na tych zasadach podmiotem niebędącym pracownikiem pracodawcy zatrudniającego powyżej 100 osób (stanowisko Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy wyrażone w piśmie z 9 sierpnia 2007 r., GNP/426/4560402/07/PE).
Służba bhp jest organem niezależnym, który podlega tylko pracodawcy. Jeżeli pracodawcą jest jednostka organizacyjna, to służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zadania służby bhp
Służba bhp jest organem, który pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownicy służby bhp mogą być zatrudnieni na następujących stanowiskach: inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.
Do zadań o charakterze kontrolnym należy przede wszystkim przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń.
Do zadań służby o charakterze prewencyjnym należy zaliczyć udział przedstawiciela służby w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą. Pracownicy służby bhp mają obowiązek opracować i przekazać pracodawcy wnioski wynikające z badania przyczyn i okoliczności zaistniałych w zakładzie pracy wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także czuwać nad realizacją tych wniosków. Kolejna grupa zadań łączy się z szeroko rozumianym monitowaniem stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. W tym zakresie do zadań służby należy m.in.: udział w opracowywaniu planów i założeń dotyczących modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy, udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Także co najmniej raz w roku muszą sporządzić i przedstawić pracodawcy okresowe analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierające propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy. Do obowiązków pracownika służby bhp należy ponadto prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Uprawnienia służby bhp
Jeżeli w trakcie kontroli pracownik służby bhp wykryje nieprawidłowości lub stwierdzi, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy nie odpowiada wymaganiom przewidzianym w przepisach Kodeksu pracy i innych ustawach szczegółowych, jest uprawniony do podjęcia odpowiednich działań mających na celu wyeliminowanie bądź ograniczenie zagrożenia.
Pracownicy służby bhp mogą występować do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Są również uprawnieni do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób, do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej, do niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób. Pracownicy służby bhp mogą również wnioskować do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.
Służba bhp może również występować do pracodawcy zarówno z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, jak i z wnioskami o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bhp.
Komisja bhp
W dużych zakładach pracy, tj. u pracodawców zatrudniających więcej niż 250 pracowników, pracodawca ma obowiązek powołać komisję bezpieczeństwa i higieny pracy. Komisja jest organem opiniodawczo-doradczym pracodawcy. W skład komisji bhp wchodzą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy, w tym pracownicy służby bhp i lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz przedstawiciele pracowników, w tym społeczny inspektor pracy. Pracami komisji kieruje pracodawca (lub osoba przez niego upoważniona), który jest jednocześnie jej przewodniczącym.
Zadaniem komisji jest dokonywanie przeglądu warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Komisja na swoich posiedzeniach zajmuje się monitowaniem warunków pracy panujących w danym zakładzie pracy. W szczególności w swoich pracach powinna zwrócić uwagą na to, czy w zakładzie pracy realizowane są zadania związane z poprawą warunków pracy, czy stan techniczny pomieszczeń pracy oraz stan techniczny i wyposażenie urządzeń jest zgodny z wymogami bezpieczeństwa (czy urządzenia te wyposażone są w środki zabezpieczające pracowników przed urazami, porażeniem prądem, czy spełniają normy dotyczące hałasu, czy wszystkie używane w zakładzie pracy urządzenia techniczne nie stwarzają zagrożenia dla środowiska naturalnego, czy w zakładzie pracy stosowane są środki zapobiegające chorobom zawodowym, czy wszyscy pracownicy mają dostęp do sprawnych urządzeń higienicznosanitarnych, w jaki sposób można zmniejszyć ryzyko wystąpienia w zakładzie pracy wypadku.
Komisja bhp powinna być zwoływana nie rzadziej niż raz na kwartał. Posiedzenia komisji odbywają się w zakładzie pracy w godzinach pracy. Pracownik wchodzący w skład komisji za czas nieprzepracowany, ale przeznaczony na obrady komisji zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Konsultacja z przedstawicielami pracowników
Każdy pracodawca, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników, a także niezależnie od charakteru i rodzaju prowadzonej działalności, ma obowiązek przeprowadzenia konsultacji wszystkich działań związanych z bhp z pracownikami lub ich przedstawicielami.
W szczególności konsultacji podlegają działania związane z:
• zmianami w organizacji pracy (w tym również w wyposażeniu stanowisk pracy), wprowadzeniem nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników,
• oceną ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowaniem pracowników o tym ryzyku,
• tworzeniem służby bhp lub powierzaniem wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczaniem pracowników do udzielania pierwszej pomocy,
• przydzieleniem pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,
• szkoleniem pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Konsultacje należy rozumieć w tym przypadku nie tylko jako obowiązek pracodawcy przekazywania informacji, ale również jako konieczność uzyskiwania opinii pracowników przed podjęciem decyzji. Pracownicy biorący udział w konsultacjach powinni mieć zagwarantowane prawo do wysuwania własnych wniosków oraz do współuczestnictwa w działaniach pracodawcy. Jeżeli w zakładzie pracy działa komisja bhp, to powyższe konsultacje mogą być prowadzone w ramach prac tej komisji.
Marcin Nowak