Azbest był często stosowany przez ostatnie 100 lat. Wykorzystywano go w produkcji około 3000 wyrobów przemysłowych, głównie budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także rur, i w przemyśle samochodowym.
WSKAZÓWKA
Przy wykonywaniu prac związanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem azbestu należy:
● zdawać sobie sprawę z ryzyka wynikającego z kontaktu z azbestem,
● rozumieć znaczenie zminimalizowania kontaktu z azbestem,
● w przypadku osób palących wziąć pod uwagę zaprzestanie palenia tytoniu oraz
● stosować się do dobrych praktyk dotyczących pracy z azbestem.
W maju 2002 r. Rada Ministrów przyjęła „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Celem programu jest:
- oczyszczenie terytorium Polski z azbestu oraz stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest,
- wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski,
- sukcesywna likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie do spełnienia wymagań ochrony środowiska,
- stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej.
Ze względu na fakt, iż usuwanie wyrobów zawierających azbest jest zadaniem długotrwałym, przyjęty program będzie realizowany przez 30 lat i ma zostać zakończony 31 grudnia 2032 r.
Azbest to włóknista forma kilku minerałów występujących w przyrodzie z grupy krzemianów (amfiboli i serpentynów).
Główne odmiany azbestu to:
- chryzotyl (azbest biały),
- krokidolit (azbest niebieski),
- azbest gruenerytowy (amozyt, azbest brązowy),
a także azbest:
- antynolitowy,
- antofilitowy,
- termolitowy,
które nie mają określeń kolorów.
Pierwsze trzy odmiany określone kolorami nie powinny być rozpoznawane wyłącznie po kolorze. Identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach przeprowadza wykonawca prac na podstawie:
- udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo
- badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium.
WAŻNE!
Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób zawierający w swojej masie co najmniej 0,1% azbestu.
Należy pamiętać, że azbest był wykorzystywany do produkcji wyrobów przemysłowych, w gospodarce i w wielu dziedzinach życia codziennego ze względu na swoje zalety i właściwości, takie jak: odporność na wysokie i niskie temperatury, małe przewodnictwo cieplne, odporność na działanie kwasów, alkaliów i wody morskiej, dźwiękochłonność, elastyczność, zadowalającą wytrzymałość mechaniczną. Przyjmuje się, iż co najmniej 80% azbestu wykorzystano do produkcji wyrobów budowlanych. Z tego powodu, wykonując pracę m.in. przy płytach elewacyjnych i dachowych oraz przy instalacjach w budynkach (produkowano z niego kształtki, rury do kanałów wentylacyjnych), także instalacjach w przemyśle i innych, należy zwracać szczególną uwagę na materiały, z którymi mają do czynienia pracownicy. Azbest był również wykorzystywany do produkcji mas ogniotrwałych i uszczelniających, tekstyliów oraz w przemyśle samochodowym.
Na podstawie badań epidemiologicznych i toksykologicznych stwierdzono, że ryzyko zdrowotne wynikające z ekspozycji na pył azbestowy jest związane głównie z jego wdychaniem. Najgroźniejsze działanie pyłów respirabilnych azbestu przypisuje się włóknom, które charakteryzują się długością powyżej 5 m, o maksymalnej średnicy 3 m i o stosunku długości do średnicy powyżej 3 do 1. Należy pamiętać, że włókna respirabilne (mikrocząsteczki niewidoczne gołym okiem) wnikają głęboko do układu oddechowego i nie są stamtąd usuwane w wyniku działania naturalnych mechanizmów czyszczących, gdyż kanaliki prowadzące do pęcherzyków płucnych są najwęższe w całym układzie dróg oddechowych. Ich średnica wynosi 0,005 mm, a średnica włókna azbestowego może wynosić znacznie mniej, bo nawet 0,002 mm.
Jeżeli włókna azbestowe są słabo związane z produktem lub materiałem z powodu kruchości lub stanu produktu/materiału, wzrasta ryzyko uwalniania włókien azbestu niewidocznych gołym okiem. Wtedy powstaje prawdopodobieństwo występowania chorób. Szczególnie niebezpieczne są prace związane z usuwaniem azbestu, ponieważ dochodzi podczas nich do naruszenia struktury i uwolnienia pojedynczych włókien, które w zależności od rodzaju azbestu, uwarunkowań atmosferycznych, stosowanych narzędzi mogą zostać wchłonięte przez człowieka.
Na wystąpienie i typ choroby związanej z wdychaniem włókien azbestu ma wpływ rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien, stężenie włókien, czas trwania narażenia/ekspozycja oraz efektywność biologiczna organizmu do samooczyszczania się układu oddechowego.
Pracownicy wykonujący prace związane z usuwaniem azbestu lub polegające na zabezpieczeniu wyrobów zawierających azbest powinni wiedzieć, że cechą szczególną azbestu po przedostaniu się do układu wewnątrz organizmu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia, powodując po wielu latach zmiany prowadzące między innymi do takich chorób, jak: zrostowa choroba opłucnej, zapalenie opłucnej, choroby obniżające sprawność funkcjonowania płuc, azbestoza, rak płuc, rak otrzewnej i opłucnej, nowotwory krtani, a także rak żołądka, jelit, trzustki, jajnika itp.
W Europie odnotowuje się rocznie wiele tysięcy przypadków śmiertelnych spowodowanych schorzeniami wywołanymi azbestem. W 2003 r. na konferencji poświęconej problematyce azbestu (zorganizowanej przez Komitet Inspektorów Pracy Komisji Europejskiej) całkowitą liczbę przypadków śmiertelnych w 7 krajach europejskich oszacowano na około 15 tys. rocznie.
WSKAZÓWKA!
Właściciel, zarządca budynku, budowli, instalacji lub urządzenia oraz terenu, gdzie znajdują się wyroby zawierające azbest, powinien na podstawie obowiązujących przepisów prawa dokonać identyfikacji azbestu w zakresie jego rodzaju i ilości w wyrobach.
Informacje na temat użytego azbestu powinny być podane w dokumentacji budowlanej. Jeśli nie ma dokumentacji, identyfikacja azbestu powinna być wykonana przez uprawnione do tych prac akredytowane laboratoria.
WAŻNE!
Identyfikacja azbestu jest niezbędna przy zawieraniu umowy z firmą, która zabezpieczy i/lub usunie wyroby zawierające azbest, które są traktowane jako odpady niebezpieczne.
Wykonawca prac, który zabezpiecza i usuwa wyroby zawierające azbest, ma obowiązek uzyskania zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia odpowiedniemu organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. Przed przystąpieniem do prac ma też obowiązek zgłoszenia tego faktu właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
Podmiot/pracodawca zatrudniający pracowników przy zabezpieczaniu lub usuwaniu wyrobów albo innych materiałów zawierających azbest ma obowiązek zapewnić ochronę pracowników przed szkodliwym działaniem włókien azbestu i pyłu zawierającego azbest. Może to zrobić np. poprzez stosowanie dobrych praktyk, zapewnienie im odpowiedniego szkolenia, poinformowanie o ryzyku zachorowania.
Pracodawca powinien także upewnić się, że pracownicy rozumieją znaczenie zminimalizowania kontaktu z azbestem, oraz powiadomić ich o zwiększonym ryzyku zachorowania osób palących i stykających się z azbestem.
Przed rozpoczęciem prac z azbestem należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, uwzględniając rodzaj i stopień narażenia oraz stosowanie niezbędnych środków ochrony zmniejszających to ryzyko (np. ubrania ochronne jednorazowe, maski, gogle, narzędzia niskoobrotowe).
Pracodawca powinien także kontrolować stopień narażenia pracowników na działanie pyłu azbestu w sposób określony w przepisach dotyczących badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Ocena ryzyka zawodowego powinna być każdorazowo zweryfikowana, jeśli zachodzi podejrzenie, że jest nieadekwatna do faktycznych warunków pracy lub gdy nastąpiła znacząca zmiana warunków pracy.
W przypadku prac związanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem azbestu należy też wykluczyć w tym czasie prowadzenie innych prac remontowo-budowlanych.
W celu ułatwienia spełnienia wymagań prawnych przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest na stronie internetowej www.serwisbhp.infor.pl przedstawiamy listę kontrolną.
PODSTAWA PRAWNA
- Ustawa z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (DzU z 2004 r. nr 3, poz. 20 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (DzU nr 192, poz. 1876 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (DzU nr 71, poz. 649),
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (DzU nr 216, poz. 1824),
- Rezolucja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (MP nr 38, poz. 373),
- Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251 ze zm.).