Wprowadzanie w zakładzie pracy instrukcji bhp jest prawnym obowiązkiem pracodawców wynikającym zarówno z Kodeksu pracy (art. 2374 § 2 k.p.), jak i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r., w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, zwanego dalej rozporządzeniem.
Treść instrukcji
Ważne elementy takiej instrukcji to:
- nieokreślone przez żadne przepisy prawne, lecz zaakceptowane przez pracodawcę oraz osoby kierujące pracą reguły i procedury bezpiecznego postępowania wynikające z doświadczenia życiowego oraz przesłanek naukowo-technicznych,
- nienormowane prawem zasady wynikające z doświadczenia życiowego, rozwoju techniki i logicznego rozumowania, których przestrzeganie zapewnia faktyczne bezpieczeństwo pracy,
- pozaprawne normy postępowania, które są akceptowane przez pracowników nadzoru.
To, jaką treść będzie miała dana instrukcja bhp, zależy przede wszystkim od inwencji pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a także pracowników nadzoru oraz samych pracowników obsługujących maszyny. Należy pamiętać, że powinno się przy tym dokładnie zbadać konkretne stanowisko pracy oraz wziąć pod uwagę sugestie zatrudnionych na nim pracowników.
Instrukcje powinny odpowiednio określać zarówno czynności do wykonania przed rozpoczęciem danej pracy, a także zasady i sposoby bezpiecznego jej wykonywania, jak i czynności do wykonania po zakończeniu tej pracy oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenie życia lub zdrowia pracowników (§ 41 ust. 2 ww. rozporządzenia).
Treść instrukcji bhp, przed jej wdrożeniem, powinna opierać się na sprawdzonych i przyjętych powszechnie metodach pracy, ukształtowanych na przestrzeni wielu lat. Ponadto trzeba ją skonsultować z możliwie jak najszerszym gronem załogi, a przede wszystkim z pracownikiem służby bhp.
Dostępność instrukcji
Udostępnianie pracownikom instrukcji stanowiskowych oznacza, że najpierw instrukcję taką należy opracować i stosownie do okoliczności wdrożyć, czyli zapoznać pracownika obsługującego dane urządzenie z jej treścią. Nie ma obowiązku wywieszania instrukcji stanowiskowych, choć stanowi to dość powszechną praktykę.
W dobie Internetu często zdarza się tak, że taka instrukcja rozsyłana jest za pomocą poczty elektronicznej. W takiej sytuacji brak instrukcji przy urządzeniu wcale nie oznacza, że jej treść nie została przekazana do wiadomości pracowników.
Aby zapewnić jak najszerszy dostęp pracownikom do instrukcji bhp, często przechowywane są one w punktach informacyjnych w zakładzie lub na stanowiskach wyznaczonych dla osób kierujących pracownikami.
Gdy instrukcja reguluje najistotniejsze z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy zagadnienia (procedury, czynności) oraz sytuacje, kiedy przy ich wykonywaniu mają miejsce zdarzenia urazowe (wypadki), zapoznanie z przepisami i zasadami bhp w niej zawartymi pracownik ma obowiązek potwierdzić własnoręcznym podpisem (art. 2374 § 3 k.p.). W takiej sytuacji pracownik ponosi odpowiedzialność i jest zobligowany do zachowania większej ostrożności przy własnym postępowaniu.
Podpisana instrukcja stanowi dokument na równi z innymi zarządzeniami wewnętrznymi zakładu pracy, przyjętymi do obowiązkowego przestrzegania. Można powiedzieć, że podpis pod instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy oznacza, że jest ona zakończona i sprawdzona (uzgodniona), przyjęta przez kierownictwo oraz gotowa do wdrożenia w życie.
Nieprzestrzeganie zapisów instrukcji bhp
Pracodawca ma możliwość nakładania na pracowników kar porządkowych w sytuacji nieprzestrzegania przez nich postanowień instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 108 § 1 i 2 k.p.). Oczywiście w dużej mierze nieprzestrzeganie postanowień instrukcji stanowiskowych powoduje poważne konsekwencje dla życia i zdrowia pracowników, dlatego powinny być one bezwzględnie przestrzegane.
Tworzenie instrukcji
Aby poprawnie stworzyć instrukcję bezpieczeństwa i higieny pracy, należy uwzględnić przede wszystkim:
- przepisy prawne, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu określonych prac,
- dokumentację techniczno-eksploatacyjną urządzeń oraz
- ocenę ryzyka zawodowego na danym stanowisku pracy.
Ponadto należałoby zwrócić uwagę na przyjęte w zakładzie metody pracy ukształtowane w wyniku długoletniej praktyki oraz konsultacje z pracownikami obsługującymi dane urządzenie.
Warto pamiętać, że instrukcja bhp powinna być praktyczna. Jej praktyczność uzależniona będzie od pewnych elementów, którymi przede wszystkim są informacje ogólne, podstawowe warunki bezpiecznej pracy, czynności przed rozpoczęciem pracy, czynności podczas pracy, czynności zabronione, czynności po zakończeniu pracy oraz uwagi końcowe.
Podczas tworzenia instrukcji bhp powinno się przytaczać jak najmniej sformułowań zawartych w przepisach, tzn. nie należy cytować bezpośrednio przepisu. Aby stworzyć poprawną instrukcję bhp, należy zwrócić także uwagę na precyzyjne określenie czynności wykonywanych na danym stanowisku pracy (przed rozpoczęciem pracy, w czasie jej trwania oraz po jej zakończeniu), biorąc pod uwagę fakt, w jaki sposób czynności te przekładają się na bezpieczeństwo lub higienę pracy. Ponadto warto dopisać wykaz czynności zabronionych, które uzupełniają zazwyczaj wykaz czynności wykonywanych podczas pracy. Konstruując wykaz czynności zabronionych, powinno się korzystać z dokumentacji techniczno-ruchowej, czyli opracowanej przez producenta, zawierającej m.in. opisy techniczne, rysunki, wyniki prób i pomiarów, dokumenty dotyczące przeglądów, konserwacji i remontów, a także instrukcję obsługi danego urządzenia.
Często w dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej maszyny lub urządzenia technicznego można znaleźć wyodrębnione lub przedstawione w treści zapisy dotyczące bhp przy obsłudze całego urządzenia lub jego poszczególnych elementów.
Cechy instrukcji bhp
Aby móc powiedzieć, że instrukcje bhp są czytelne i przestrzegane przez pracowników konkretnego zakładu pracy, warto, by miały określone cechy, tzn. były:
- krótkie,
- rzeczowe,
- czytelne,
- ujmujące wszystkie czynności, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracy,
- wskazujące pracownikowi procedury lub sposoby postępowania w sytuacjach awaryjnych i w razie wypadków.
Bardzo ważnym aspektem instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy jest to, że nie tworzy się ich raz na zawsze. Wraz z rozwojem techniki i nauki treść instrukcji bhp powinna być uzupełniana i dostosowywana do nowych warunków lub okoliczności, jakie niesie ze sobą praktyka.
Podstawa prawna:
- art. 108, art. 2374 § 2 Kodeksu pracy,
- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).