Wytyczne zostały celowo wydane przed tegorocznymi igrzyskami olimpijskimi – jedną z największych imprez sportowych na świecie, która odbędzie się latem w Londynie. Mają na celu ułatwienie podróży uczestniczącym w niej sportowcom oraz wielu obywatelom UE o ograniczonej sprawności ruchowej, którzy nadal napotykają problemy w trakcie podróży lotniczych.
Wytyczne oparte są na szczegółowej ocenie rozporządzenia nr 1107/2006 w sprawie praw osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących drogą lotniczą.
Prawa niepełnosprawnych pasażerów w UE
Przepisy UE dotyczące praw pasażerów obowiązują już od ponad czterech lat. W dalszym ciągu jednak przewoźnicy lotniczy i porty lotnicze, a także pasażerowie niepełnosprawni i pasażerowie o ograniczonej sprawności ruchowej borykają się z pewnymi praktycznymi problemami i wątpliwościami.
Wciąż w zbyt wielu przypadkach pasażerowie spotykają się z nieuzasadnioną odmową rezerwacji bądź przyjęcia na pokład lub ograniczeniami w tym zakresie tłumaczonymi niejasnymi względami bezpieczeństwa (patrz poniżej).
Wielu pasażerów nie wie o przysługujących im prawach.
Jedynie niewielki odsetek (około 40%) pasażerów informuje przed podróżą, że potrzebuje pomocy. Jest to główny problem dla portów lotniczych i przewoźników lotniczych, którzy starają się tę pomoc zapewniać.
Niespójności w stosowaniu prawa doprowadziły do tego, że pasażerowie spotykają się z różnymi wymogami i różnymi ograniczeniami w trakcie podróży zarówno ze strony portów, jak i linii lotniczych.
Przykłady są następujące:
- pewnemu wysokiemu rangą urzędnikowi ONZ odmówiono przyjęcia na pokład samolotu lecącego z Heathrow do Genewy, ponieważ podróżował bez osoby towarzyszącej. Urzędnik ten jest dotknięty paraplegią, ale od piętnastu lat odbywa częste podróże bez osoby towarzyszącej;
- trojgu pasażerom odmówiono wejścia na pokład w przypadku lotów na terytorium Francji z powodu braku osoby towarzyszącej. Odwołali się oni od tej decyzji w sądzie – z powodzeniem. W związku z naruszeniem przepisów sąd nałożył na linię lotniczą i przedsiębiorstwo zapewniające obsługę naziemną grzywny w znacznej wysokości.
Obowiązujące przepisy UE w sprawie praw pasażerów linii lotniczych weszły w życie w pełni w lipcu 2008 r. (rozporządzenie (WE) nr 1107/2006) i zapewniają prawo do niedyskryminacji ze względu na niepełnosprawność lub ograniczoną sprawność ruchową. Osoby niepełnosprawne i osoby o ograniczonej sprawności ruchowej mają takie samo prawo do podróżowania jak osoby bez takich ograniczeń.
Prawa te obejmują:
- prawo do niedyskryminacji w trakcie rezerwacji lotu i zakupu biletu;
- prawo do podróżowania na tych samych warunkach co inni pasażerowie;
- prawo do informacji o zasadach bezpieczeństwa stosowanych przez przewoźników lotniczych;
- prawo do bezpłatnej pomocy na lotnisku i na pokładzie samolotu;
- prawo do nieodpłatnego przewozu dwóch urządzeń umożliwiających poruszanie się.
Aby móc skorzystać z tych praw, niepełnosprawni pasażerowie i pasażerowie o ograniczonej sprawności ruchowej powinni wiedzieć o następujących warunkach.
Podstawowe znaczenie ma powiadomienie linii lotniczej, biura podróży lub organizatora wycieczki o tym, że potrzebują państwo pomocy, co najmniej na 48 godzin przed odlotem. Organ zarządzający portem lotniczym zostanie o tym poinformowany i ponosi odpowiedzialność za udzielenie pomocy do momentu przejścia przez bramkę i zajęcia miejsca w samolocie; od tego momentu odpowiedzialność za zapewnienie pomocy przejmują linie lotnicze. Pomoc udzielana jest nieodpłatnie.
Mimo że wcześniejsze powiadomienie nie jest obowiązkowe, jest ono zdecydowanie zalecane, tak aby usługodawcy (zarządcy portów lotniczych i przewoźnicy lotniczy) mogli zorganizować odpowiednią pomoc stosownie do państwa potrzeb i okoliczności podróży.
Prośby o przewiezienie elektrycznego wózka inwalidzkiego lub innych potencjalnie niebezpiecznych przedmiotów należy zgłaszać przewoźnikowi lotniczemu z 48-godzinnym wyprzedzeniem.
Bezpieczeństwo wszystkich pasażerów i członków załogi na pokładzie jest najważniejsze. Jeżeli przewoźnik lotniczy odmawia przyjęcia na pokład osoby niepełnosprawnej lub osoby o ograniczonej sprawności ruchowej, musi to być poparte wyraźnie uzasadnionymi względami bezpieczeństwa.
Od czasu wejścia w życie rozporządzenie zapewniło łatwiejszy dostęp do transportu lotniczego i mniej uciążliwe podróże ponad 2 milionom osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej podróżujących co roku z głównych portów lotniczych w Europie (wg danych z 2010 r.).
Obecnie, po czterech latach stosowania, zebrano już pewne doświadczenia, które doprowadziły do opublikowania wytycznych w celu wyjaśnienia niektórych praw i obowiązków poszczególnych podmiotów.
Wytyczne Komisji Europejskiej
Wytyczne dotyczą podróżnych we wszystkich portach lotniczych UE oraz działalności przewoźników z UE zapewniających wyloty z UE, przyloty do UE i loty na terenie UE. Obejmują one również przewoźników spoza UE, którzy zapewniają loty na obszarze Europy lub wyloty z Europy do innych miejsc na świecie.
Celem wytycznych jest wyjaśnienie przepisów dotyczących niedyskryminacyjnego dostępu do podróży lotniczych przy równoczesnym poszanowaniu podstawowej, nadrzędnej zasady bezpieczeństwa wszystkich osób na pokładzie.
Wytyczne zostały szczegółowo omówione ze wszystkimi zainteresowanymi stronami: organami krajowymi, sektorem lotnictwa (liniami lotniczymi i organizacjami zrzeszającymi porty lotnicze), a także stowarzyszeniami konsumentów i użytkowników, w szczególności reprezentującymi osoby niepełnosprawne i osoby o ograniczonej sprawności ruchowej. Zawierają one wskazówki w formie 22 pytań i odpowiedzi na temat różnych aspektów podróży.
W niniejszej notatce skoncentrowano się na najczęstszych i najbardziej praktycznych problemach.
Kto jest pasażerem o ograniczonej sprawności ruchowej?
Definicja zawarta w rozporządzeniu jest bardzo szeroka i obejmuje każdą osobę, „której możliwość poruszania się jest ograniczona podczas korzystania z transportu na skutek jakiejkolwiek niesprawności fizycznej (zmysłowej lub ruchowej, trwałej lub przejściowej), upośledzenia lub niesprawności umysłowej, lub każdej innej przyczyny niepełnosprawności, lub wieku, i której sytuacja wymaga specjalnej uwagi”. Doprowadziło to do różnic w interpretacji tego, kto jest uznawany za osobę o ograniczonej sprawności ruchowej, a tym samym uprawniony do uzyskania pomocy.
Wytyczne KE stanowią wyraźnie, że choć największą kategorię stanowią niepełnosprawni i osoby starsze, istnieją też inni pasażerowie w trudnej sytuacji o ograniczonych możliwościach poruszania się, którzy mogą potrzebować pomocy w zależności od okoliczności danej podróży.
W wytycznych podkreślono, że wnioski o zapewnienie pomocy powinny być proporcjonalne i dostosowane do potrzeb pasażera, ale oczekuje się, że pomoc będzie udzielana bez nieuzasadnionych ograniczeń.
W tym kontekście należy zauważyć, że możliwość poruszania się pasażera może być ograniczona w porcie lotniczym, np. w przypadku bardzo dużych portów lotniczych, gdzie trzeba pokonywać znaczne odległości, lub w punktach przesiadkowych. W takich przypadkach pomoc byłaby konieczna jedynie w porcie lotniczym – możliwość poruszania się tych pasażerów nie byłaby uznawana za ograniczoną na pokładzie samolotu.
Co oznacza wcześniejsze powiadomienie i dlaczego jest tak ważne?
Wcześniejsze powiadomienie jest niezwykle istotne, aby port lotniczy i linie lotnicze mogły zapewnić właściwą pomoc. Obecnie jednak niewielu pasażerów, którzy potrzebują pomocy, informuje o tym przed podróżą, co uniemożliwia usługodawcom zarezerwowanie czasu potrzebnego na udzielenie niezbędnej pomocy. Jest to przyczyną wielu problemów w systemie.
Aby umożliwić osobom odpowiedzialnym za udzielenie pomocy zapewnienie niezbędnych usług na najwyższym poziomie, należy poinformować przewoźnika lotniczego co najmniej 48 godzin przed odlotem, tak aby mógł on poczynić stosowne przygotowania.
W wytycznych KE podkreślono, że choć usługodawcy muszą dołożyć należytych starań, aby pomóc również tym pasażerom, którzy nie zgłosili wcześniej swoich potrzeb, mogą dać w tym względzie pierwszeństwo osobom, które to zrobiły.
Czy można wymagać, aby pasażerowie o ograniczonej sprawności ruchowej przedstawiali zaświadczenie lekarskie w celu uzyskania nieodpłatnej pomocy? Nie.
Niektórzy przewoźnicy lotniczy wymagają zaświadczeń lekarskich na potwierdzenie, że dana osoba niepełnosprawna lub osoba o ograniczonej sprawności ruchowej potrzebuje pomocy. W niektórych przypadkach za udzielenie pomocy naliczane są opłaty.Jakie są wytyczne?
Przewoźnicy lotniczy i przedsiębiorstwa świadczące usługi w portach lotniczych nie mogą wymagać, by okazanie takiego dowodu było warunkiem sprzedaży biletu lub zgody na lot bądź stanowiło uzasadnienie wniosku o udzielenie pomocy.
Zaświadczenia lekarskiego można wymagać tylko wtedy, gdy zagrożone może być zdrowie i bezpieczeństwo danego pasażera, innych pasażerów lub członków załogi. Pomoc dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej musi być zapewniana nieodpłatnie.
Potrzebuję tlenu na pokładzie. Czy mogę zabrać własny tlen czy też zostanie mi on dostarczony przez przewoźnika lotniczego?
Przewoźnicy lotniczy stosują różne zasady w kwestii przewozu tlenu, co prowadzi do niejasnych sytuacji dla pasażerów, którzy potrzebują tlenu na pokładzie.
Linie lotnicze są zobowiązane do nieodpłatnego przewozu sprzętu medycznego, z zastrzeżeniem spełnienia wymogów dotyczących przedmiotów niebezpiecznych.Pasażer, który potrzebuje tlenu podczas lotu, powinien zasięgnąć informacji bezpośrednio u przewoźnika lotniczego, czy może zabrać ze sobą własny tlen. Ze względów bezpieczeństwa przewoźnik lotniczy może na to nie zezwolić lub zdecydować o dostarczeniu tlenu (choć nie ma takiego obowiązku).
Brakuje obecnie jednolitych przepisów dotyczących przewozu tlenu w UE. W wytycznych KE podkreślono zatem, że linie lotnicze mają prawo do ustanawiania własnych wymogów dotyczących przewozu tlenu na podstawie względów bezpieczeństwa. Informacje te muszą być jednak wyraźnie dostępne dla pasażerów. W wytycznych stwierdzono, że jeżeli przewoźnik lotniczy zapewnia tlen, powinno to nastąpić po rozsądnej cenie.
Czy pasażerowie o ograniczonej sprawności ruchowej muszą zawsze podróżować z osobą towarzyszącą? Nie.
Niektórzy przewoźnicy bezzasadnie odmawiają przyjęcia na pokład osoby niepełnosprawnej lub osoby o ograniczonej sprawności ruchowej, jeżeli nie podróżuje ona z osobą towarzyszącą.
W przypadku osób samowystarczalnych przyjąć należy zdaniem KE, że są one zdolne do samodzielnej podróży. Ograniczona sprawność ruchowa nie jest wystarczającym powodem, aby przewoźnik lotniczy wymagał, by osoba niepełnosprawna lub osoba o takiej ograniczonej sprawności ruchowej podróżowała z osobą towarzyszącą.
Pasażer może być zobowiązany do podróżowania z taką osobą tylko wtedy, gdy oczywiste jest, że nie może on spełnić odnośnych wymogów bezpieczeństwa.
Jeżeli podróżuję z osobą towarzyszącą, czy musi ona wykupić bilet i czy może siedzieć obok mnie?
Przewoźnicy lotniczy stosują różną politykę w kwestii tego, czy osoba towarzysząca pasażerowi niepełnosprawnemu lub pasażerowi o ograniczonej sprawności ruchowej musi zapłacić za miejsce na pokładzie. Dochodzi także do sytuacji, w których osoba towarzysząca nie może siedzieć obok pasażera, który potrzebuje pomocy, mimo że zgodnie z rozporządzeniem należy podjąć wszelkie należyte starania w tym celu.
W rozporządzeniu nie określono, czy miejsce dla osoby towarzyszącej ma być oferowane nieodpłatnie czy po obniżonej cenie. W związku z tym w wytycznych KE pozostawiono decyzję w tej kwestii przewoźnikom lotniczym. W przypadku niektórych przewoźników wchodzi to jednak w zakres obsługi klienta.
W wytycznych KE podkreślono, że niezależnie od polityki przewoźników w tym względzie, powinni oni zapewnić pasażerom przejrzyste informacje.
Należy też zapewnić informacje na temat istnienia szczególnych ograniczeń ze względów bezpieczeństwa dotyczących miejsc dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej – np. miejsc, w których mogłyby one utrudnić ewakuację.
W kwestii zapewnienia osobie towarzyszącej miejsca obok pasażera niepełnosprawnego lub pasażera o ograniczonej sprawności ruchowej rozporządzenie w sprawie osób o ograniczonej sprawności ruchowej (rozporządzenie (WE) 1107/2006) nakłada wyraźnie obowiązek na przewoźników lotniczych, aby poczynili wszelkie starania w tym kierunku. Kwestia ta została podkreślona również w wytycznych.
Czy sprzęt umożliwiający poruszanie się jest przewożony nieodpłatnie?
Osoby niepełnosprawne i osoby o ograniczonej sprawności ruchowej nie zawsze znają zasady mające zastosowanie do przewozu sprzętu umożliwiającego poruszanie się. Może to prowadzić do sprzecznych sytuacji w porcie lotniczym. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie praw osób o ograniczonej sprawności ruchowej pasażerowi przysługuje nieodpłatny przewóz dwóch urządzeń umożliwiających poruszanie się.
W wytycznych podkreślono, że pasażerom niepełnosprawnym oraz pasażerom o ograniczonej sprawności ruchowej przysługuje nieodpłatny przewóz dwóch urządzeń umożliwiających poruszanie się. Pasażer korzystający z elektrycznego wózka inwalidzkiego musi o tym powiadomić przewoźnika z co najmniej 48-godzinnym wyprzedzeniem. W wytycznych podkreślono ponadto, że zarejestrowany pies przewodnik lub pies towarzyszący powinien podróżować na pokładzie z zastrzeżeniem wcześniejszego zgłoszenia.
Jak w przypadku każdego pasażera, sprzęt sportowy, który nie jest sprzętem umożliwiającym poruszanie się, podlega ogólnemu regulaminowi linii lotniczych dotyczącemu bagażu.
Co należy zrobić, gdy zdaniem pasażera przewoźnik lub port lotniczy nie przestrzega jego praw?
Pasażerowie często nie wiedzą, jakie kroki należy podjąć, gdy uznają, że ich prawa zostały naruszone, i gdy chcą złożyć skargę.
W wytycznych KE wyjaśniono, że:
- jeżeli pasażer uważa, że jego prawa zostały naruszone, powinien w pierwszej kolejności zwrócić się w tej sprawie do zarządzającego portem lotniczym lub przewoźnika lotniczego;
- jeżeli odpowiedź będzie niezadowalająca, może on złożyć skargę do właściwego krajowego organu wykonawczego, którego zadaniem jest dopilnowanie, by przewoźnicy traktowali wszystkich pasażerów zgodnie z przysługującymi im prawami.
Wytyczne i co dalej
Wytyczne, po ich opublikowaniu, pomogą przewoźnikom i portom lotniczym lepiej stosować rozporządzenie, a co za tym idzie, ułatwić podróże lotnicze osobom niepełnosprawnym i osobom o ograniczonej sprawności ruchowej. Powinny one również pomóc krajowym organom wykonawczym w egzekwowaniu rozporządzenia. Zapewnią one rzeczywistą wartość dodaną przede wszystkim ze względu na częstsze podróże osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej, spodziewane w związku z igrzyskami olimpijskimi i paraolimpiadą.
Więcej informacji na temat praw pasażerów o ograniczonej sprawności ruchowej