Posłowie i senatorowie będący przedstawicielami narodu z tytułu wykonywania mandatu mają liczne obowiązki. Podstawowym obowiązkiem jest uczestnictwo w pracach Sejmu, Senatu, a także Zgromadzenia Narodowego oraz złożenie oświadczenia majątkowego. Oprócz obowiązków parlamentarzyści mają również prawa. Należą do niech w szczególności prawo do udziału w dyskusjach i głosowaniu na forum Sejmu czy Senatu oraz w ich organach, składanie wniosków oraz zrzeszanie się w klubach i kołach poselskich.
Przepisy ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora zapewniają osobom wykonującym mandat zwrot ponoszonych kosztów bądź wynagrodzenie za wykonywane w Parlamencie obowiązki. Diety parlamentarne otrzymują wszyscy posłowie i senatorowie. Świadczenie to jest zryczałtowaną rekompensatą za wydatki związane ze sprawowaniem mandatu na terenie kraju.
Uposażenie natomiast, które jest traktowane jak wynagrodzenie ze stosunku pracy, otrzymują deputowani zawodowi, czyli tacy, którzy w okresie kadencji korzystają z urlopu bezpłatnego w swoim miejscu pracy. W przypadku gdy deputowany nie korzysta z urlopu bezpłatnego u pracodawcy, który go zatrudnia, wówczas na czas niezbędny do wykonywania obowiązków parlamentarnych jest zwalniany od pracy. Za czas takiego zwolnienia deputowany zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Uposażenie
Poseł (senator) otrzymuje uposażenie w wysokości wynagrodzenia podsekretarza stanu, ustalonego na podstawie przepisów o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, z wyłączeniem dodatku z tytułu wysługi lat. W 2011 r. i 2012 r. uposażenie to wynosi 9892 zł 30 gr.
Prowadzenie przez deputowanego działalności o charakterze kierowniczym w ramach komisji sejmowej skutkuje podwyższeniem pensji zasadniczej.
Osoba taka dostaje odpowiedni dodatek w wysokości:
- 20% uposażenia – dla pełniących funkcję przewodniczącego komisji, czyli 1978,46 zł,
- 15% uposażenia – dla pełniących funkcję zastępcy przewodniczącego komisji, czyli 1483,75 zł,
- 10% uposażenia – dla pełniących funkcję przewodniczących stałych podkomisji, czyli 989,23 zł.
Przepisy prawa dają prawo Prezydium Sejmu oraz Prezydium Senatu do określenia innych okoliczności, które uzasadniają wypłacanie dodatków do uposażenia oraz ustalenia ich wysokości. W przypadku gdy deputowany ma prawo do dwóch lub więcej dodatków, otrzymuje je miesięcznie, jednak ich łączna wysokości nie może przekraczać 35% uposażenia.
Wszyscy posłowie i senatorowie otrzymują dietę, której wysokość stanowi 25% uposażenia. Jest to kwota wolna od podatku dochodowego od osób fizycznych w granicach określonych w odrębnych przepisach dla diet otrzymywanych z tytułu pełnienia obowiązków obywatelskich. Dieta parlamentarna obecnie wynosi 2473,08 zł miesięcznie.
Posłowi i senatorowi w związku z zakończeniem kadencji przysługuje odprawa parlamentarna w wysokości 3 uposażeń, pod warunkiem że nie został wybrany na następną kadencję.
Potrącenia
Regulamin Sejmu i Senatu RP przewiduje konieczność usprawiedliwiania nieobecności posłów na posiedzeniach izb i komisji parlamentarnych. Deputowany powinien w miarę możliwości zawiadomić przed terminem posiedzenia marszałka Sejmu lub Senatu czy przewodniczącego komisji, jeżeli nie może wziąć udziału w posiedzeniu. Następnie w terminie 7 dni jest zobowiązany usprawiedliwić nieobecność w formie pisemnej.
Brak usprawiedliwienia nieobecności na posiedzeniu izb parlamentarnych lub niewzięcie w danym dniu udziału w więcej niż 1/5 głosowań powoduje potrącenie uposażenia o 1/30 za każdy dzień. Z potrąceniem w takiej samej wysokości musi się liczyć każdy deputowany, za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu komisji, jeżeli liczba tych nieobecności przekroczyła 1/5 liczby posiedzeń komisji w miesiącu kalendarzowym. Jeśli poseł nie pobiera uposażenia, obniżeniu podlega tylko dieta parlamentarna.
Inne przywileje
Przepisy prawa gwarantują parlamentarzystom dodatkowe uprawnienia, takie jak:
- prawo do bezpłatnego przejazdu środkami publicznego transportu zbiorowego oraz przelotów w krajowym przewozie lotniczym, a także do bezpłatnych przejazdów środkami publicznej komunikacji miejskiej, na terenie kraju,
- ryczałtu na prowadzenie biur poselskich,
- pokrycia wydatków na paliwo w ramach ryczałtu przysługującego posłom na prowadzenie biura poselskiego,
- bezpłatne zakwaterowanie w Domu Poselskim.
Każdy poseł i senator ma prawo do otrzymania ryczałtu na prowadzenie biura poselskiego, który wynosi 11 150 zł miesięcznie. Posłom niepełnosprawnym dodatkowo przysługuje jeszcze dodatek w wysokości 25%.
Poseł może otworzyć oprócz biura podstawowego również filie, których utworzenie nie zwiększa jednak ryczałtu. Siedziba biura poselskiego nie może być usytuowana na terenie nieruchomości stanowiącej własność posła lub członka jego rodziny bądź nieruchomości, do której przysługuje inny tytuł prawny.
Z otrzymywanego ryczałtu mogą być pokrywane wydatki na:
- wynagrodzenia pracowników zatrudnionych w biurach poselskich,
- tłumaczenia i maszynopisanie,
- ekspertyzy i opinie sporządzane bezpośrednio u wybranych ekspertów,
- usługi telekomunikacyjne związane z wykonywaniem mandatu poselskiego,
- wydatki bieżące na:
– czynsz, zgodnie z umową najmu lokalu zawartą przez posła na czas określony, nie dłuższy niż czas sprawowania mandatu poselskiego,
– przejazdy posła samochodami w związku z wykonywaniem mandatu,
– podróże służbowe pracowników podróżujących na polecenie posła,
– opłaty za energię elektryczną i cieplną, gaz i wodę oraz prace porządkowe,
– konserwację i naprawę sprzętu technicznego biura oraz koszty jego eksploatacji,
– zakup materiałów biurowych, prasy, wydawnictw, środków bezpieczeństwa i higieny pracy,
– koszty obsługi bankowej.
Senatorowie ponadto raz w roku otrzymują środki na pokrycie kosztów opinii i ekspertyz w wysokości 1500 zł. A także jednorazowo w kadencji dostają środki na remont lokalu biura i wyposażenie biura w meble oraz inne przedmioty w wysokości 10 000 zł dla senatorów nowo wybranych lub 6500 zł dla senatorów wybranych do parlamentu ponownie.
Podstawa prawna:
- art. 25 i 26 ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (DzU z 2011 r. nr 7, poz. 29).