Terminy przedawnienia roszczeń, wynikające z Kodeksu pracy, są określone w sposób wiążący i nie podlegają skróceniu czy wydłużeniu. W związku z powyższym pracownik po upływie określonego w ustawie terminu nie będzie mógł w sposób skuteczny domagać się spełnienia przez pracodawcę jego obowiązków (np. zapłaty wynagrodzenia), jeżeli ten przed sądem skorzysta z zarzutu przedawnienia.
Należy dodać, że termin przedawnienia wskazany w art. 291 § 1 k.p. dotyczy każdego roszczenia, którego podstawą jest stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania bądź spółdzielczej umowy o pracę, a odnosi się do roszczeń zarówno majątkowych (np. roszczenie o wynagrodzenie, nagrodę jubileuszową), jak i niemajątkowych (np. roszczenie o zaległy urlop).
Wymagalność roszczeń
Za początek biegu okresu przedawnienia, wynikającego z art. 291 § 1 k.p., uznaje się dzień, w którym roszczenie pracownika stało się wymagalne, tzn. dzień, w którym pracownik może skutecznie żądać spełnienia świadczenia. Co do zasady do obliczenia terminu przedawnienia przyjmuje się termin 3-letni, ale okres ten w zależności od rodzaju roszczenia może być różnie liczony. Jeżeli jednak termin spełnienia świadczenia pracowniczego nie został określony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, dniem wymagalności jest dzień, w którym dłużnik został wezwany do jego wykonania (art. 455 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).
Przedawnienie roszczenia o wynagrodzenie
Roszczenie pracownika o wynagrodzenie staje się wymagalne w dniu, w którym powinna nastąpić jego wypłata (tzn. w dniu ustalonym najczęściej w wewnętrznych regulacjach obowiązujących u konkretnego pracodawcy, np. 10. dnia miesiąca albo w ostatnim dniu miesiąca kalendarzowego). Prawo do żądania wypłaty zaległego wynagrodzenia przedawnia się zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z Kodeksu pracy (art. 291 § 1 k.p.), tzn. po upływie 3 lat od dnia jego wymagalności.
Czytaj także: O połowę krótsze terminy przedawnienia składek ZUS >>
Przykład
Pracodawca zawarł z pracownikiem umowę o pracę od 1 sierpnia 2011 r. (na okres próbny trwający 3 miesiące). Wynagrodzenie wypłaca ostatniego dnia każdego miesiąca kalendarzowego. Za ostatni miesiąc pracy (tj. październik) powinien więc zapłacić 31 października. Umowa o pracę została rozwiązana z końcem października, ale pracodawca za ten miesiąc nie wypłacił pracownikowi wynagrodzenia. W tej sytuacji roszczenie o należne wynagrodzenie ulegnie przedawnieniu 31 października 2014 r.
Przedawnienie prawa do dodatkowej gratyfikacji (nagrody)
Prawo do nagrody jubileuszowej jako świadczenia ze stosunku pracy przedawnia się zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z Kodeksu pracy, tzn. po upływie 3 lat od dnia jej wymagalności. Oznacza to, że 3-letni termin przedawnienia zaczyna biec od dnia, w którym upłynął okres zatrudnienia uprawniający pracownika do otrzymania nagrody jubileuszowej, lub dnia, kiedy ustalono termin płatności tej nagrody. Należy także podkreślić, że upływ terminu przedawnienia stwarza dla pracodawcy możliwość skutecznego zwolnienia się od obowiązku wypłaty nagrody przez podniesienie zarzutu przedawnienia.
Przykład
Pracownik 20 kwietnia 2007 r. osiągnął 25-letni staż pracy, stanowiący podstawę do wypłaty nagrody jubileuszowej. Pracodawca odmówił wypłaty, twierdząc, że w dobie kryzysu i słabej sprzedaży nie ma środków na wypłatę nagrody. Pracownik 29 lipca 2011 r. złożył w sądzie pozew o wypłatę tej nagrody. Pracodawca w odpowiedzi na pozew podniósł zarzut przedawnienia, a sąd oddalił powództwo z powodu upływu terminu przedawnienia.
Przedawnienie roszczenia o urlop
Bieg przedawnienia roszczenia pracownika o urlop wypoczynkowy, zgodnie z uzasadnieniem do uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 20 lutego 1980 r., rozpoczyna się co do zasady z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył prawo do urlopu, chyba że szczególne przepisy Kodeksu pracy lub innych aktów normatywnych nakładają na pracodawcę obowiązek udzielenia urlopu w innych terminach. Należy dodać, że w przypadku przesunięcia terminu wykorzystania urlopu poza rok, za który ten urlop jest należny, z przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy, bieg okresu przedawnienia roszczenia o urlop rozpoczyna się z upływem ostatniego dnia pierwszego kwartału kolejnego roku kalendarzowego (od 2012 r. zaległego urlopu można udzielać do końca września, od tej daty będzie też się liczył termin przedawnienia). Roszczenie o udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego przedawnia się wraz z upływem 3-letniego okresu przedawnienia.
Czytaj także: Urlop za ten rok do wykorzystania do końca września 2012 r. >>
Przykład
Pracownik miał zgodnie z planem wykorzystać zaległy urlop za 2009 r. do końca marca 2010 r. Nie zrobił tego, chciał natomiast, żeby powstałe zaległości urlopowe zostały zlikwidowane przez zapłatę na jego rzecz odpowiedniego ekwiwalentu. W kadrach uzyskał informację, że bieg przedawnienia rozpoczął się 1 kwietnia 2010 r., ekwiwalent zaś nie przysługuje mu, gdyż nadal jest zatrudniony, a ekwiwalent za niewykorzystany urlop można wypłacić jedynie w sytuacji, gdy stosunek pracy ulega rozwiązaniu.
Roszczenie o wypłatę ekwiwalentu za niewykorzystany urlop przedawnia się wraz z upływem ogólnego 3-letniego terminu liczonego od dnia, w którym świadczenie to stało się wymagalne. W przypadku ekwiwalentu będzie to data rozwiązania stosunku pracy. Trzeba pamiętać, że ekwiwalent przysługuje jedynie za nieprzedawniony urlop wypoczynkowy.
WAŻNE!
Przedawnienie urlopu nie pozwala na dochodzenie ekwiwalentu.
Przedawnienie prawa do odszkodowania
W przypadku odszkodowania np. za mobbing roszczenia pracownika ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. W przypadku roszczeń pracowników dniem początkowym do obliczania 3-letniego terminu jest dzień, w którym pracownik powziął wiadomość o powstaniu rozstroju zdrowia spowodowanego mobbingiem, np. uzyskał opinię lekarską potwierdzającą ów rozstrój. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 16 kwietnia 1999 r., w którym stwierdził, że za datę, od której rozpoczyna się bieg przedawnienia, należy uznać dzień, kiedy poszkodowany pracownik dowiedział się na podstawie orzeczenia właściwej placówki medycznej o swojej chorobie, stopniu jej zaawansowania, powiązaniu jej z warunkami pracy.
Podstawa prawna:
- art. 85 § 2, art. 168, art. 291 § 1, art. 300 Kodeksu pracy,
- art. 455, 481 Kodeksu cywilnego.
Orzecznictwo:
- uchwała SN z 20 lutego 1980 r. (V PZP 6/79, OSNC 1980/7–8/131),
- wyrok SN z 16 kwietnia 1999 r. (II UKN 579/98, PiZS 1999/10/40).