Pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy i doznał szkody na osobie w postaci uszczerbku na zdrowiu lub rozstroju zdrowia, może żądać od swojego pracodawcy świadczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Zasadnicze znaczenie mają tu przepisy określające odpowiedzialność za czyn niedozwolony (art. 415 i następne k.c.). Szczególnie istotny jest przepis art. 444 § 1 i 2 k.c., według którego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien z góry pokryć sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
Na dopuszczalność dochodzenia takich roszczeń uzupełniających w stosunku do świadczeń wynikających z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wskazywał wielokrotnie Sąd Najwyższy. Dopuszczalne jest dochodzenie przez pracownika od pracodawcy roszczeń uzupełniających z tytułu wypadków przy pracy, opartych na przepisach prawa cywilnego (art. 415, 444 i 445 k.c.).
Pracownik jest zobowiązany wykazać przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, czyli:
- ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego,
- poniesiony uszczerbek na zdrowiu,
- związek przyczynowy między zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy a powstaniem szkody (wyrok SN z 5 lipca 2005 r., I PK 293/04).
Roszczenia uzupełniające
Możliwość dochodzenia przez pracownika roszczeń odszkodowawczych od pracodawcy ma charakter uzupełniający. A zatem pracownik może skutecznie wystąpić przeciwko pracodawcy dopiero po uzyskaniu z ZUS świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy, stwierdzając jednoznacznie, że cywilnoprawna odpowiedzialność pracodawcy za skutki wypadku przy pracy ma charakter uzupełniający. Pracownik nie może dochodzić odszkodowania i renty na podstawie art. 444 k.c. przed rozpoznaniem jego roszczeń o świadczenia przysługujące na podstawie przepisów ustawy z 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (wyrok SN z 29 lipca 1998 r., II UKN 155/98). Teza ta zachowała swoją aktualność także i na podstawie obecnie obowiązującej ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Dopiero po rozpoznaniu prawa pracownika do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub renty wypadkowej na podstawie przepisów ww. ustawy może on dochodzić od pracodawcy odszkodowania lub renty na podstawie art. 444 k.c. Jest to uzasadnione tym, że świadczenia z ustawy wypadkowej są limitowane co do wysokości. Odpowiedzialność cywilnoprawna pracodawcy ma zaś charakter uzupełniający. Uzasadnia ją ustalenie, że świadczenia z ustawy wypadkowej nie rekompensują w całości poniesionych przez poszkodowanego pracownika strat na osobie, a ponadto, że istnieje cywilnoprawna podstawa odpowiedzialności pracodawcy. Pracownik nie może więc dochodzić odszkodowania i renty na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, zanim nie zostaną rozpoznane jego roszczenia o te świadczenia na podstawie przepisów ww. ustawy wypadkowej. Natomiast w razie wystąpienia z takim roszczeniem należałoby uznać je za przedwczesne, co skutkowałoby oddaleniem powództwa.
Przykład
Adam Z. był zatrudniony w Spółce X jako murarz. Podczas pracy wchodził po rusztowaniu, aby dokończyć murowanie ściany budynku. W pewnym momencie, gdy był już na drugim poziomie rusztowania, konstrukcja zachwiała się i przewróciła. Adam Z. spadł z rusztowania i uderzył się o metalową drabinkę. Rusztowanie to, jak się okazało, nie było odpowiednio zabezpieczone przez ustawiających je pracowników Spółki X. Wskutek wypadku Adam Z. doznał poważnych obrażeń głowy i rąk oraz przeszedł długi proces leczenia. Ostatecznie nie odzyskał pełnej zdolności do pracy, dlatego wystąpił z pozwem wobec Spółki X, dochodząc zasądzenia na jego rzecz renty pieniężnej w wysokości 1000 zł miesięcznie. Spółka X podniosła, że roszczenie to jest przedwczesne, Adam Z. bowiem nie wystąpił o jednorazowe odszkodowanie lub rentę do ZUS. Sąd uwzględnił argumenty Spółki X i oddalił powództwo Adama Z. jako przedwczesne.
Należy podkreślić, że oddalenie powództwa pracownika jako przedwczesnego nie zamyka poszkodowanemu drogi sądowej do dochodzenia roszczeń uzupełniających już po uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Nie będzie zachodzić w tym przypadku powaga rzeczy osądzonej (dopuszczalne jest postępowanie przed sądem w sprawie wcześniej osądzonej prawomocnym wyrokiem).
Renta uzupełniająca
Pracownik może dochodzi zasądzenia od pracodawcy renty uzupełniającej przewidzianej w art. 444 § 2 k.c. Jej celem jest doprowadzenie do wyrównania sytuacji finansowej poszkodowanego pracownika z sytuacją, w jakiej znajdowałaby się, gdyby nie doznał wskutek wypadku uszczerbku na zdrowiu. Przy czym sąd przy ustalaniu wysokości tej renty, w przypadku uzyskiwania przez pracownika renty z ubezpieczenia wypadkowego, powinien ustalić wysokość należnej renty i zaliczyć na jej poczet rentę uzyskiwaną z ubezpieczenia wypadkowego, zasądzając na rzecz pracownika różnicę między tymi wielkościami (wyrok SN z 14 października 2004 r., I UK 4/04). Natomiast w razie braku wcześniejszego ustalenia renty z ubezpieczenia wypadkowego nie byłoby możliwości określenia, czy celowe jest przyznanie jeszcze renty uzupełniającej od pracodawcy.
Warto też podkreślić, że użyte w art. 444 § 2 k.c. określenie o prawie do „odpowiedniej renty” oznacza, że renta ta ma rekompensować faktyczną utratę możliwości zarobkowych, co w przypadku osób o częściowej niezdolności do pracy oznacza rentę w wysokości różnicy między zarobkami uzyskiwanymi na dotychczasowym stanowisku pracy a zarobkami, jakie poszkodowany może uzyskać, wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy (wyrok SN z 4 października 2007 r., I PK 125/07).
Podstawa prawna:
- art. 415, 444, 445 Kodeksu cywilnego,
- ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, (DzU nr 199, poz. 1673 ze zm.),
- wyroki Sądu Najwyższego:
- z 5 lipca 2005 r. (I PK 293/04, Pr. Pracy 2005/11/35),
- z 29 lipca 1998 r. (II UKN 155/98, OSNP 1999/15/495),
- z 14 października 2004 r. (I UK 4/04, OSNP 2005/19/306),
- z 4 października 2007 r. (I PK 125/07, niepubl.).