Zasady tworzenia przez pracodawców zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i zasady gospodarowania środkami tego funduszu określono w ustawie z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Dotychczas środki zakładowego funduszu świadczeń socjalnych mogły być wykorzystywane jedynie na finansowanie działalności socjalnej pracodawcy oraz na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych, do których zaliczano m.in. przyzakładowe żłobki i przedszkola. Możliwe więc było jedynie dofinansowywanie istniejących już zakładowych przedszkoli lub żłobków. Ze środków zgromadzonych w funduszu nie można zaś było tworzyć nowych placówek tego typu przy zakładach pracy. Nie było również podstaw do udzielenia pracującym rodzicom pomocy z funduszu w postaci współfinansowania opłat za pobyt dziecka w przedszkolu lub żłobku funkcjonującym poza miejscem pracy.
Nowe możliwości finansowania
Powyższe zasady uległy zmianie od 1 stycznia 2009 r., gdy weszła w życie nowelizacja ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych wprowadzona ustawą z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw.
Nowe brzmienie przepisów ustawy dopuszcza przeznaczenie dodatkowych środków z funduszu na tworzenie zakładowych żłobków, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. Oznacza to, że pracodawcy nie tylko mogą finansować z funduszu już istniejące placówki, których jest stosunkowo niewiele, ale także przeznaczyć środki z tego źródła na tworzenie nowych ośrodków opieki nad dziećmi.
Przez pojęcie „inne formy wychowania przedszkolnego” należy rozumieć zespoły wychowania przedszkolnego, w których zajęcia są prowadzone w niektóre dni tygodnia, oraz punkty przedszkolne, w których zajęcia odbywają się przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący.
Ponadto pracodawcy zyskali możliwość finansowania, w ramach działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z funduszu, opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach oraz innych formach wychowania przedszkolnego. Chodzi tu o placówki funkcjonujące poza strukturami zakładu pracy.
Kto może tworzyć przedszkola i żłobki
Nowa regulacja obejmie tę grupę pracodawców, którzy są zobowiązani do tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Są to pracodawcy zatrudniający według stanu na dzień 1 stycznia danego roku co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Jedynie pracodawcy prowadzący działalność w formach organizacyjno-prawnych jednostek sektora finansów publicznych tworzą fundusz bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.
Pozostali pracodawcy, czyli tacy, którzy nie są jednostkami sektora finansów publicznych i zatrudniają według stanu na dzień 1 stycznia danego roku mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, mogą według swojego wyboru utworzyć fundusz lub wypłacać jedynie świadczenie urlopowe.
Dla kogo pomoc z funduszu
Osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciści - byli pracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którym pracodawca przyznał takie uprawnienie w regulaminie. Przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależniona jest od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
Szczegółowe zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz zasady przeznaczania tych środków na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie, uzgadniając jego treść ze związkami zawodowymi lub z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów, jeśli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa.
Ustalając reguły np. dofinansowania opłat za pobyt dzieci pracowników w przedszkolu czy żłobku, pracodawca jest zobowiązany do uwzględniania sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej danego pracownika. Może przy tym zobowiązać w regulaminie osobę uprawnioną do pomocy z funduszu do złożenia zaświadczenia o zarobkach uzyskiwanych u drugiego pracodawcy. Ponadto pracodawca może badać sytuację majątkową pozostałych członków rodziny, którzy prowadzą wspólne gospodarstwo domowe z jego pracownikiem.
Zasady tworzenia przyzakładowych przedszkoli i żłobków
Czynnikiem hamującym tworzenie placówek przez pracodawców będą bardzo rygorystyczne przepisy dotyczące tworzenia przedszkoli i żłobków. Ustawodawca nie przewidział złagodzenia tych wymogów w stosunku do ośrodków działających przy zakładach pracy, nawet jeśli na zajęcia do nich miałaby uczęszczać niewielka liczba dzieci.
Przepisy dotyczące tworzenia tego typu placówek szczegółowo określają minimalną powierzchnię i wysokość pomieszczeń przeznaczonych do pobytu dzieci, rodzaje pomieszczeń dodatkowych, warunki dotyczące ogrzewania i oświetlenia lokalu, sposób jego wyposażenia, wymogi dotyczące urządzeń sanitarnych, mebli, zabawek. Pracodawca musi wyposażyć placówkę w sprzęt i pomoce dydaktyczne niezbędne do realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego lub wybranych części tej podstawy. Ponadto lokal musi znajdować się w budynku lub jego części spełniających wymagania określone w przepisach techniczno-budowlanych oraz przepisach o ochronie przeciwpożarowej.
Do utworzenia placówki wymagane jest między innymi uzyskanie pozytywnych opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego oraz komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej o zapewnieniu w lokalu, w którym mają być prowadzone zajęcia, bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu dzieci.
Korzyści z nowych rozwiązań
Bez wątpienia nowa regulacja pomoże pracującym rodzicom, którzy będą mogli powierzyć dziecko pod opiekę placówce położonej blisko ich zakładu pracy. Przyzakładowe przedszkola i żłobki mają godziny pracy dostosowane do czasu pracy swoich pracowników. Czasem są otwarte nawet w weekendy, jeśli wymaga tego specyfika pracy w danym zakładzie. Ponadto opłaty w tego typu miejscach są zwykle współfinansowane przez pracodawcę.
Dla pracodawcy nowe rozwiązania są również korzystne, gdyż tworzenie przyzakładowych przedszkoli i żłobków poprawia wizerunek firmy i świadczy, że dba ona o pracowników. Z pewnością zastosowanie takiego rozwiązania wpływa korzystnie na komfort pracy rodziców. Sprzyja ono również skróceniu przerwy w pracy kobiet po porodzie, co zmniejsza możliwość utraty przez nie kompetencji.
Podstawa prawna:
- ustawa z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.),
- ustawa z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 237, poz. 1654).