Jednym z obowiązków pracodawcy jest wypłacanie pracownikom wynagrodzenia za pracę w umówionej wysokości. Zasada ta doznaje ograniczeń tylko w przypadkach wskazanych w przepisach prawa, do których należy zaliczyć przepisy regulujące zakres i wysokość dopuszczalnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę.
Wysokość kwoty wolnej od potrąceń jest równa minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (w 2009 r. wynosi ono 1276 zł), po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 871 § 1 pkt 1 k.p.). Nie można jednak zapominać, że przywołane przepisy prawa pracy wyraźnie wskazują jedynie kwoty wolne od potrąceń dla osób zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku pracowników niepełnoetatowych kwoty te należy zmniejszyć proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy (art. 871 § 1 pkt 2 k.p.).
Potrącenia dobrowolne
Zasada ta została wyrażona w części dotyczącej tzw. potrąceń ustawowych. Powstaje pytanie, czy przy dokonywaniu potrąceń za zgodą pracownika należy stosować identyczne reguły? Mimo że przepisy prawa pracy wyraźnie nie wskazują w art. 91 k.p. zasady proporcjonalnego zmniejszania kwoty wolnej od potrąceń w przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, wydaje się zasadne, aby i w przypadku potrąceń umownych stosować powyższe pomniejszenia. Podobne stanowisko wyraził Główny Inspektor Pracy w piśmie z 11 czerwca 2008 r. (GPP-416-4560-327/08/PE). A zatem w przypadku potrącania należności na rzecz pracodawcy wolna od potrąceń jest kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych zmniejszona proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy (art. 91 § 2 pkt 1 k.p.). Przy potrącaniu innych należności wolna od potrąceń jest kwota 80% minimalnego wynagrodzenia za pracę netto zmniejszona proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.
Potrącanie
Mechanizm dokonywania potrąceń w przypadku niepełnoetatowców wygląda analogicznie do mechanizmu funkcjonującego w przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy z tą tylko różnicą - niezwykle jednak istotną - że kwota wolna od potrąceń będzie musiała być każdorazowo dostosowana do wymiaru etatu.
W przypadku niepełnoetatowców kwota ta będzie zmienna w zależności od wymiaru etatu.
Przy założeniu, że pracownik zatrudniony jest w wymiarze 1/2 etatu, wolna od potrąceń będzie kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
- 1/2 minimalnego wynagrodzenia za pracę - 638 zł brutto - przy potrącaniu sum egzek-wowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne
- 75% z 638 zł brutto - przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
- 90% z 638 zł brutto - przy potrącaniu kar pieniężnych.
Szczegółowe przedstawienie zasad dokonywania potrąceń wymaga uprzedniego przedstawienia kolejności ich dokonywania. Najpierw potrąceniu podlegają sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Potem zaspokojeniu podlegają sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, na końcu zaś zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi przez pracodawcę. Kary pieniężne są potrącane w kolejności czwartej i tylko do wysokości 1/10 części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu potrąceń mających pierwszeństwo.
Wiążąca jest również wysokość potrąceń. Potrącenia w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych mogą być dokonywane tylko do wysokości 3/5 wynagrodzenia.
W przypadku egzekucji sądowej lub administracyjnej innych należności niż alimentacyjne lub dokonywaniu potrąceń zaliczek udzielonych pracownikowi, potrącenia nie mogą przekroczyć 1/2 wynagrodzenia. Natomiast przy zbiegu egzekucji świadczeń alimentacyjnych z egzekucją innych należności lub potrąceniami zaliczek udzielonych pracownikowi potrącenia nie mogą przekraczać 3/5 wynagrodzenia, a przy zbiegu egzekucji innych należności niż alimentacyjne z potrąceniami zaliczek udzielonych pracownikowi - 1/2 wynagrodzenia.
Znając powyższe zasady, w łatwy sposób można obliczyć kwotę, jaka pozostanie do wypłaty pracownikowi w sytuacji, gdy obciążają go świadczenia wymienione w art. 87 k.p.
Przykład
Pracownicy zatrudnieni są na 1/2 etatu. Jeden z nich zarabia 954,96 zł netto, drugi 2400 zł netto. Jak dokonać potrąceń z ich pensji?
W obu wariantach należy pamiętać, że dla pracownika zatrudnionego kwota wolna od potrąceń będzie identyczna i będzie wynosić:
• 477,48 zł netto w przypadku należności egzekwowanej na mocy tytułów wykonawczych na inne należności niż alimentacyjne,
• 358,11 zł netto w przypadku zaliczek pieniężnych,
• 429,73 zł w przypadku kar pieniężnych.
Zakładając więc, że pracownik zatrudniony jest w wymiarze 1/2 etatu oraz że zarabia 2400 zł netto i obciążają go poniższe należności:
• świadczenia alimentacyjne na 2 dzieci - razem 800 zł,
• należność egzekwowana na mocy tytułu wykonawczego na rzecz pracodawcy z tytułu odszkodowania za szkodę w mieniu powierzonym - 500 zł,
• zaliczka na poczet kosztów podróży i noclegu - 300 zł,
• kara pieniężna za nieusprawiedliwioną nieobecność w pracy - 100 zł,
to zasady dokonywania potrąceń wyglądają następująco:
3/5 x 2400 zł = 1440 zł
1440 zł - 800 zł = 640 zł
640 zł - 500 zł = 140 zł
140 zł to kwota, jaka zostanie potrącona na zwrot zaliczki
2400 zł - 1440 zł = 960 zł
960 zł x 10% = 96 zł
96 zł to dopuszczalna kwota potrącenia kary pieniężnej
960 zł - 96 zł = 864 zł - kwota wynagrodzenia przeznaczonego do wypłaty. Ponieważ jest ona znacznie wyższa niż kwota wolna od potrąceń, można dokonywać potrąceń w pełnej wysokości.
Przy identycznych obciążeniach, wymiarze etatu, lecz wynagrodzeniu netto na poziomie 954,96 zł nie każda suma będzie mogła być zaspokojona.
Kwotą, z której będziemy potrącali należności, jest kwota 573 zł (3/5 x 954,96 zł).
573 zł - ta kwota pokryje świadczenia alimentacyjne.
Przy tych świadczeniach nie bierzemy pod uwagę kwoty wolnej od potrąceń, gdyż zgodnie z art. 871§ 1 pkt 1 k.p. dla tych świadczeń nie ma ograniczeń.
Po dokonaniu potrąceń na świadczenia alimentacyjne pracownikowi pozostanie 382 zł (954,96 zł - 573 zł = 382 zł). Można mu potrącić jedynie kwotę 23 zł na poczet zaliczek.
W sytuacji gdy wynagrodzenie „niepełnoetatowca” zostanie zajęte na pokrycie świadczeń, których wymiar przekracza kwotę wolną od potrąceń, szansą na ich szybkie zaspokojenie jest dodatkowe zatrudnienie pracownika u innego pracodawcy. W sytuacji gdy pracownik zatrudniony jest u kilku pracodawców w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne od potrąceń ustala się oddzielnie dla każdego z nich.
Podstawa prawna:
• art. 87, 871, 91 Kodeksu pracy.