Państwowa Inspekcja Pracy - jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie.
Organ ten podlega Sejmowi. Nadzór nad Inspekcją sprawuje Rada Ochrony Pracy.
Państwowa Inspekcja Pracy działa przez swoje jednostki organizacyjne, tj. Główny Inspektorat Pracy oraz podległe mu okręgowe inspektoraty pracy.
Instytucją kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców, którego powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy, natomiast jego zastępców po zasięgnięciu opinii Głównego Inspektora.
Główny Inspektorat Pracy ma charakter instytucji naczelnej, ogólnokrajowej, natomiast okręgowe inspektoraty obejmują zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego lub więcej województw.
Główny Inspektor Pracy nadaje uprawnienia rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy.
Do najważniejszych zadań Inspekcji Pracy należy:
- nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych,
- kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej,
- kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców,
- kontrola wyrobów wprowadzanych do obrotu pod względem spełniania przez nie wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy określonych w ustawie o systemie oceny zgodności,
- podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności: badanie i analizowanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom, analizowanie przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom,
- opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy,
- prawo wnoszenia powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,
- ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, wykroczeń, o których mowa w art. 119–123 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, oraz udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,
- nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
W związku z powierzonymi zadaniami Państwowa Inspekcja Pracy może podejmować przez swoje organy różnego rodzaju działania. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Inspekcji uprawnione są m.in. do:
- nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie mają odpowiednich kwalifikacji (nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu),
- zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi (nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu),
- nakazania ustalenia w określonym terminie okoliczności i przyczyn wypadku,
- nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi (nakazy te również podlegają natychmiastowemu wykonaniu).
Państwowa Inspekcja Pracy przy realizacji zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy, publicznymi służbami zatrudnienia w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz z organami administracji państwowej, a w szczególności z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego.
Organami Państwowej Inspekcji Pracy są:
- Główny Inspektor Pracy,
- okręgowi inspektorzy pracy,
- inspektorzy pracy działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy.
Patrz też: Postępowanie kontrolne PIP.