Lokaut – to szczególna forma likwidowania sporów zbiorowych, przeprowadzana przez pracodawcę. Z reguły polega na powstrzymaniu się pracodawcy od dostarczania pracy pracownikom. W Polsce lokaut jako formalny element prowadzenia sporu zbiorowego nie jest dozwolony. Lokaut jest traktowany, obok strajku, jako jeden z podstawowych środków stosowanych w sporach zbiorowych pracy. Może wiązać się z zamknięciem nawet całości zakładu pracy.
Przyjmując za kryterium moment zastosowania tego środka przez pracodawcę, można wyróżnić:
- lokaut ofensywny (zaczepny) – służy pracodawcy do narzucenia zmian obowiązujących u siebie przepisów (np. układu zbiorowego, regulaminów) na niekorzyść pracowników nim objętych,
- lokaut retorsyjny – umożliwiający pracodawcy przeciwstawienie się żądaniom pracowników,
- lokaut defensywny (obronny) będący odpowiedzią pracodawcy na zachowanie pracowników, którzy przez zastosowanie nielegalnego strajku łamią przepisy regulujące prowadzenie sporu.
W piśmiennictwie z zakresu prawa pracy wymienia się jeszcze lokaut prewencyjny – jako działania pracodawcy, których celem jest niedopuszczenie do zorganizowania akcji przez pracowników godzących w jego interesy, oraz quasi-lokaut, który może mieć miejsce w razie powstrzymania się przez pracodawcę od dostarczania pracownikom pracy, z tym jednak zastrzeżeniem, że zobowiązany jest on później do stosowania rozwiązań określonych w art. 81 k.p.
Prawo polskie oraz europejskie nie reguluje instytucji lokautu. Wśród przedstawicieli doktryny prawa pracy również nie odnajdujemy jednoznacznego stanowiska w kwestii jego dopuszczalności. Większość komentatorów jest jednak zgodna, że stosowanie lokautu ofensywnego jest bezprawne. Lokaut taki może być też uznany na podstawie art. 281 pkt 3–4 k.p. za wykroczenie przeciw prawom pracowniczym, niezależnie od odpowiedzialności odszkodowawczej.