Przedstawiciele związku zawodowego

Mówiąc o przedstawicielach, mamy na myśli działaczy i delegatów związkowych. Oba terminy są używane jedynie w języku potocznym i często zamiennie. Przepisy aktów prawnych nie posługują się sformułowaniami „działacz” i „delegat związku”.

Z punktu widzenia pracodawcy nie ma większego znaczenia, jak potocznie nazywamy pracowników pełniących funkcje związkowe. Przepisy posługują się bowiem najczęściej pojęciem „członek zarządu” lub „pracownik powołany do pełnienia z wyboru funkcji związkowej”. Jeżeli przepisy wewnątrzzwiązkowe przewidują wybór delegatów związkowych, organizacja informuje o tym wyborze pracodawcę, ale tylko wtedy, gdy z wyboru wynikają uprawnienia lub obowiązki względem pracodawcy. W sytuacji gdy zakres czynności delegata nie koliduje z obowiązkami pracowniczymi i nie wymaga pozostawania w relacjach z pracodawcą, organizacja nie informuje pracodawcy o dokonanym wyborze.

Członkowie komitetu założycielskiego

Działaczami związkowymi będą członkowie komitetu założycielskiego związku zawodowego wybierani w liczbie od 3 do 7 osób (art. 12 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych). Zarówno działacze, jak i pracodawca na etapie powstawania organizacji związkowej powinni pamiętać o tym, że w ocenie Sądu Najwyższego zamiar utworzenia organizacji związkowej nie usprawiedliwia przerwania wykonywania pracy bez zgody pracodawcy, lecz może być jedną z przesłanek oceny stopnia winy pracowników naruszających podstawowy obowiązek wykonywania pracy (wyrok z 23 lutego 2005 r., II PK 201/04). A zatem pracownicy, chcąc utworzyć organizację, powinni dokonać tego w zasadzie poza godzinami pracy w czasie regulaminowej przerwy w pracy albo w czasie pracy, ale za zgodą pracodawcy. Członkowie komitetu założycielskiego pełnią swoją funkcję do czasu utworzenia właściwej zakładowej bądź międzyzakładowej organizacji związkowej. Jednak zanim to nastąpi, ich stosunki pracy podlegają ochronie na takich samych zasadach, jakim później będzie podlegał stosunek pracy działaczy pełniących funkcje członków zarządu tej organizacji.

Ochrona stosunku pracy

Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia jest jednym z ważniejszych uprawnień związkowych. W obecnym stanie prawnym ochronie podlegają tylko pracownicy imiennie wskazani w uchwale zarządu zakładowej lub międzyzakładowej organizacji związkowej będący członkami tego zarządu bądź innymi członkami danej organizacji, którzy upoważnieni zostali do jej reprezentowania wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 32 ustawy o związkach zawodowych).

WAŻNE!

Nie wszyscy członkowie zarządu muszą być chronieni. Artykuł 32 ustawy o związkach zawodowych wprowadza również zasadę, według której osoby spoza grona zarządu mogą podlegać ochronie, tyle że muszą reprezentować organizację wobec pracodawcy.

Taką osobą spoza zarządu może być właśnie delegat związkowy wybrany przez wszystkich członków organizacji do określonych czynności. Zasadniczo przepisy powszechne nie regulują kwestii wewnątrzzwiązkowych i takie sprawy jak wybór delegatów są określone w statucie i uchwałach związkowych.

Urlopy i zwolnienia od pracy

Najczęściej mianem delegata określa się pracownika powołanego do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy. Jest to taka sytuacja, gdy z wyboru wynika obowiązek wykonywania funkcji w charakterze pracownika, zwykle w wyższej strukturze danej organizacji związkowej. Wówczas na wniosek organizacji związkowej delegatowi przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego (art. 25 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych). Zasady udzielania urlopów bezpłatnych działaczy, tak samo jak innych zwolnień od pracy, ustawodawca uregulował szczegółowo w rozporządzeniu w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy. Organizacja związkowa powinna wystąpić z wnioskiem o udzielenie tego urlopu co najmniej na 14 dni przed proponowanym terminem jego rozpoczęcia, wskazując okres, na jaki ma być on udzielony, a pracodawca jest zobowiązany udzielić tego urlopu.

Przykład

Pracownik niebędący członkiem zarządu międzyzakładowej organizacji związkowej został upoważniony przez tę organizację do negocjowania układu zbiorowego. Organizacja wystąpiła o udzielenie czasu wolnego dla tego pracownika w zakresie czynności doraźnej w terminach wskazanych na negocjacje. Pracodawca odmówił udzielenia zwolnienia, ponieważ uznał, że tylko członkowie zarządu mogą negocjować układ. Pracodawca powinien w tym wypadku udzielić zwolnienia wybranemu delegatowi, któremu członkowie organizacji powierzyli funkcję negocjatora. Pracodawca nie może kwestionować dokonanego wyboru. Osoby wybrane spośród wszystkich członków organizacji mogą występować w bezpośrednich kontaktach z pracodawcą na równi z członkami zarządu tej organizacji. Pracodawca w zasadzie ma obowiązek udzielić w tym przypadku zwolnienia doraźnego na podstawie art. 25 ust. 2 lub art. 31 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych.

Z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku udzielenia zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji, ponieważ ten rodzaj zwolnienia przysługuje tylko członkowi zarządu organizacji związkowej, inaczej mówiąc – działaczowi zakładowemu (art. 31 ustawy o związkach zawodowych).

Ustawodawca szczegółowo określił wymiar zwolnienia ze świadczenia pracy w zależności od liczebności organizacji związkowej, i tak przysługuje ono:

• częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich liczba jest mniejsza od 150,
• jednemu pracownikowi, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
• dwóm pracownikom, gdy związek liczy od 501 do 1000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
• trzem pracownikom, gdy związek liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
• kolejnemu pracownikowi za każdy rozpoczęty nowy tysiąc, gdy zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy,
• w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może być udzielane większej liczbie pracowników, zgodnie z zasadami zawartymi w punktach poprzedzających.

Podstawa prawna:

• § 1 rozporządzenia RM z 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (DzU nr 71, poz. 336),
• art. 12 ust. 1, art. 25 ust. 1, art. 31, 32 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm.).

Orzecznictwo:

• wyrok SN z 23 lutego 2005 r. (II PK 201/04, OSNP 2005/21/333).