- Projekt nowej ustawy
- Zbiorowe prawo pracy – co to?
- Spór zbiorowy – kiedy można wszcząć?
- Wspólne stanowisko związków w sporze – czy możliwe?
- Określenie czasu trwania prowadzenia sporu – ile?
- Prowadzenie listy mediatorów
- Mediacja prewencyjna
Projekt nowej ustawy
Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej odpowiedzialne jest za przygotowanie projektu z dnia 11 lipca 2022 r. ustawy o sporach zbiorowych pracy (numer projektu UD408, dalej: projekt). Zmiany są konieczne, ponieważ rynek pracy się zmienia, a aktualnie obowiązująca ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 123) jest z dnia 23 maja 1991 r. Po ponad 20 latach obowiązywania ustawy ma ona utracić moc, a nowe przepisy mają przystawać do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej. Planowa data wejścia nowej ustawy to IV kwartał 2022 r. Na ten moment trwają uzgodnienia i konsultacje społeczne.
Zbiorowe prawo pracy – co to?
Zbiorowe prawo pracy to zespół przepisów (nieskodyfikowanych) określających zbiorowe (nie indywidualne) prawa organizacji pracowników i pracodawców. Już Konstytucja RP gwarantuje organizacjom pracodawców oraz związkom zawodowym korzystanie z uprawnień w zakresie zbiorowego prawa pracy, tj. tworzenia organizacji i zrzeszania się w nich, prowadzenia rokowań i sporów zbiorowych, reprezentowania swoich interesów, w tym na forum międzynarodowym i europejskim, brania udziału w Radzie Dialogu Społecznego, zawierania porozumień zbiorowych i układów zbiorowych pracy. Dodatkowo związki zawodowe mają prawo do organizowania strajków.
Spór zbiorowy – kiedy można wszcząć?
Dotychczas definicja sporu zbiorowego jest dość wąsko uregulowana (zawiera enumeratywne wyliczenie). Często powoduje to problemy interpretacyjne i wzajemne zarzuty stron co do legalności jego prowadzenia. Projektodawca proponuje więc aby przez spór zbiorowy rozumieć spór zbiorowy pracy osób wykonujących pracę zarobkową z pracodawcą lub pracodawcami o zbiorowe prawa lub wolności związkowe, a także o zawodowe, ekonomiczne lub socjalne zbiorowe interesy lub prawa, związane z wykonywaniem pracy.
Wspólne stanowisko związków w sporze – czy możliwe?
Proponuje się wyłonienie wspólnej reprezentacji organizacji związkowych niezbędnej do wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego. Jeżeli w zakładzie pracy działa kilka czy kilkanaście związków zawodowych i i każda z nich wejdzie w spór zbiorowy z innymi żądaniami, pracodawcy nie zawsze może się udać zawrzeć porozumienie ze wszystkimi. Powoduje to pewien impas, ciągłego pozostawania w sporze. Proponuje się więc, aby związki obowiązkowo wyłoniły wspólną koalicję związków w trwającym sporze (tak jak jest to uregulowane w przepisach o negocjowaniu i zawieraniu układów zbiorowych pracy, tzn. wprowadzenie trybu powiadamiania o zgłoszonych żądaniach w celu wspólnego prowadzenia rokowań; w razie braku porozumienia co do wspólnej reprezentacji – warunkiem prowadzenia rokowań będzie uczestniczenie w niej co najmniej jednej organizacji reprezentatywnej).
Określenie czasu trwania prowadzenia sporu – ile?
Często spory zbiorowe są wszczynane ale pomimo tego nie są prowadzone, a strony nie zmierzają do jego zakończenia. Trwają więc tak miesiącami i latami. Nie jest to spójne z konstytucją zasadą dialogu społecznego i współpracy partnerów społecznych. Spór powinien trwać krótko i zakończyć się porozumieniem. Spór istnieje od dnia nieuwzględnienia przez pracodawcę w terminie, określonym przez przepisy, żądań zgłoszonych przez organizację związkową. W projekcie wskazano precyzyjne określenie czasu trwania sporu (9 miesięcy – z możliwością dodatkowego wydłużenia o 3 miesiące). W tym terminie spór powinien się zakończyć opracowaniem odpowiednich dokumentów lub po jego upływie – będzie wygasał z mocy prawa.
Prowadzenie listy mediatorów
Jeżeli w wyniku rokowań pracodawca nie uwzględnił wszystkich zgłoszonych żądań, a strona, która wszczęła spór je podtrzymuje, spór jest prowadzony z udziałem osoby bezstronnej, zwanej dalej „mediatorem”. Mediatora wybierają wspólnie strony sporu.
Projekt ma na celu wzmocnienie pozycji mediatora, który odgrywa kluczową rolę w mediacji – jako jednej z pokojowych metod rozwiązywania sporu (jeszcze przed strajkiem – jako ostatecznej formy eskalacji konfliktu). Listę mediatorów ma ustalać minister właściwy do spraw pracy na podstawie wniosku osoby zainteresowanej wpisem. Zrezygnowano z uzgadniania listy z organizacjami partnerów społecznych, reprezentowanymi w Radzie Dialogu Społecznego.
Mediacja prewencyjna
Po wszczęciu sporu zbiorowego, określeniu żądań i poznania wzajemnych stanowisk, zarówno pracodawca jak i reprezentowani pracownicy prowadzą rokowania. Jest to pokojowa metoda rozwiazywania spor, polegająca na rozmowach. Często zdarza się jednak tak, że pomiędzy wzburzonymi stronami, nastawionymi na osiągnięcie dla siebie jak najwięcej korzyści dochodzi do konfliktów. W takich warunkach ciężko jest osiągnąć porozumienie. Proponuje się więc wprowadzenie na etapie rokowań instytucji mediacji prewencyjnej, gdzie mediator, jako osoba bezstronna, trzecia, niezależna mogłaby załagodzić sytuację i nie dopuścić do konfliktowych sytuacji, tak aby strony osiągnęły porozumienie
Proponuje się również zwiększenie limitów wydatków na funkcjonowanie Rady Dialogu Społecznego i wojewódzkich rad dialogu społecznego.
Podstawa prawna:
Projekt z dnia 11 lipca 2022 r. ustawy o sporach zbiorowych pracy (numer projektu UD408)