Coraz więcej grup zawodowych walczy z pracodawcami o swoje interesy, podejmując akcje strajkowe. Jak pokazują przeprowadzane w ostatnich latach badania opinii społecznej, Polacy, mimo towarzyszącym strajkom uciążliwości i niedogodności, akceptują je jako formę sporu pracowników z pracodawcą. Czy strajkujący pracownicy otrzymują za czas strajku wynagrodzenie i czy okres strajku wlicza się do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy?
Zgodnie z Kodeksem pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 k.p.). Warunkiem prawa pracownika do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy spowodowany udziałem w strajku, jest istnienie przepisu ustanawiającego takie prawo. Jak wynika z art. 23 ust. 2 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych w okresie strajku zorganizowanego, zgodnie z przepisami ustawy pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, a jedynie prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy.
Udział w strajku a uprawnienia pracownicze
Udział pracownika w strajku zorganizowanym zgodnie z przepisami ustawy, czyli w sposób legalny, nie stanowi naruszenia obowiązków pracowniczych.
W okresie strajku pracownik zachowuje:
- prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłków chorobowych),
- uprawnienia ze stosunku pracy.
Jedynym uprawnieniem, które pracownikowi nie przysługuje w okresie strajku, jest prawo do wynagrodzenia. Nie oznacza to jednak, że pracownik biorący udział w strajku będzie zawsze pozbawiony wynagrodzenia. Protestujący mogą liczyć na wsparcie finansowe wypłacone przez organizatora strajku z funduszy strajkowych, które tworzą ze składek członkowskich i wykorzystują organizacje związkowe. Może on być utworzony u każdego pracodawcy i nie podlega egzekucji. Pomoc z tego źródła pokrywa jednak tylko część utraconych zarobków pracowników należących do związku i obejmuje zazwyczaj zasiłki strajkowe wypłacane pracownikom – członkom związków zawodowych, którzy regularnie opłacają składki członkowskie.
Pomoc udzielana jest też zazwyczaj po spełnieniu określonych warunków (prawidłowo podjętej decyzji o rozpoczęciu strajku, po określonej liczbie dni strajku).
WAŻNE!
Zdarzają się również sytuacje, że pracodawca w porozumieniu kończącym strajk może przyznać pracownikom prawo do wynagrodzenia za okres strajku. Zależy to wyłącznie od dobrej woli pracodawcy.
Okres strajku wlicza się do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Nie jest więc przerwą w zatrudnieniu.
Pracownik zachowuje np.:
- prawo do urlopu wypoczynkowego za okres strajku,
- prawo do nagrody jubileuszowej.
WAŻNE!
Pracownicy niebiorący udziału w strajku zachowują prawo do wynagrodzenia, ponieważ byli gotowi do wykonywania pracy.
Obowiązek zwrotu wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi „z góry”
Z kodeksową zasadą określającą, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną wiąże się problem ewentualnego zwrotu wynagrodzenia wypłaconego „z góry” pracownikowi, który przystąpił do strajku. Konstrukcja wynagrodzenia „z góry” oznacza wypłatę wynagrodzenia pod warunkiem, że pracownik będzie świadczył pracę.
Nad powyższym zagadnieniem zastanawiał się również Sąd Najwyższy, który musiał udzielić odpowiedzi na pytanie: „czy pracownik przystępujący do akcji strajkowej w ramach sporu zbiorowego powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wcześniej otrzymanego wynagrodzenia?”.
Uchwała Sądu w tej sprawie została podjęta 8 grudnia 1994 r. i stanowi, że pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia „z góry” powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo (I PZP 49/94).
Pracownik, który otrzymał wynagrodzenie „z góry” w pełnej wysokości, a następnie nie świadczył pracy z powodu udziału w strajku, otrzymał kwotę, która mu się nie należy. Zwrot nienależnie pobranego wynagrodzenia następuje na podstawie art. 87 § 7 k.p., który daje pracodawcy prawo do odliczenia z wynagrodzenia za pracę w pełnej wysokości kwoty wypłaconej w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Przepis ten odnosi się do sytuacji, gdy pracownik otrzymał wypłatę wynagrodzenia „z góry”.
W przeciwieństwie do należności, o których mowa w art. 87 § 1 k.p., których potrącenia pracodawca może dokonać tylko w określonej kolejności i wysokości, odliczenia, o których mowa w art. 87 § 7 k.p. (czyli np. wynagrodzenie wypłacone „z góry” pracownikowi, który podejmie akcję strajkową), nie podlegają żadnym ograniczeniom. Istotne jest również uregulowanie zawarte w art. 91 k.p., który wprost stanowi, że należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Oznacza to, że pracodawca, który „z góry” wypłacił wynagrodzenie pracownikowi, przystępującemu następnie do akcji strajkowej, może potrącić z jego wynagrodzenia kwotę wypłaconą w poprzednim terminie płatności, bez uzyskiwania jego zgody.
Należy również podkreślić, że na podstawie art. 87 § 1 k.p. można w danym miesiącu potrącić z wynagrodzenia pracownika należność powstałą znacznie wcześniej, podczas gdy na podstawie art. 87 § 7 k.p. z wynagrodzenia pracownika w danym terminie płatności można odliczyć tylko kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności.
Przykład
Pracownik, który otrzymał wynagrodzenie „z góry”, przystąpił do akcji strajkowej, która trwała 5 dni. W następnym terminie płatności pracodawca potrącił z wynagrodzenia pracownika kwotę odpowiadającą liczbie dni, w czasie których pracownik nie wykonywał pracy z powodu uczestniczenia w strajku. Pracownik uznał, że pracodawca postąpił niewłaściwie, bo powinien uzyskać jego zgodę na potrącenie i zażądał zwrotu spornej kwoty. Pracodawca postąpił zgodnie z przepisami, potrącając z wynagrodzenia kwotę za dni strajku.
Pracownik, który otrzymał wynagrodzenie „z góry” i przystępuje do strajku, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia za czas udziału w akcji. W celu wyegzekwowania tej kwoty pracodawca nie ma obowiązku uzyskiwać jego zgody. Podstawą odliczenia jest art. 87 § 7 k.p. Jednak potrącenie to musi nastąpić w najbliższym terminie płatności. W przypadku niedokonania odliczenia we wskazanym czasie należność ta będzie mogła być potrącona z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie albo na podstawie tytułu wykonawczego. Tak więc w omawianym przypadku pracodawca postąpił prawidłowo, gdyż potrącając kwotę wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi „z góry” odpowiadającą liczbie dni strajku, w którym pracownik brał udział, nie był zobowiązany do uzyskania jego zgody.
Podstawa prawna:
- art. 80, 87, 91 Kodeksu pracy,
- art. 23 ust. 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (DzU nr 55, poz. 236 ze zm.),
- uchwała SN z 8 grudnia 1994 r. (I PZP 49/94, OSNP 1995/16/202).