W związku z brakiem przepisu prawnego, a tym samym jednoznacznego stanowiska w zakresie opodatkowania i oskładkowania odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, płatnik powinien wystąpić do organów podatkowych o indywidualną interpretację. Należy przy tym pamiętać, że indywidualne stanowisko w tej sprawie nie jest powszechnym źródłem prawa, lecz tylko oceną jednostkowej sprawy.
Stanowisko organów podatkowych
Zgodnie ze stanowiskiem organów podatkowych, odszkodowanie wypłacone pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy i doznał uszczerbku na zdrowiu, na podstawie ugody pozasądowej będzie stanowić dla niego przychód ze stosunku pracy. Taki pogląd przyjął dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 31 sierpnia 2010 r. (IBPBII/1/415-644/10/ASz), w której stwierdził: „(...) Przychodem ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych są więc wszelkiego rodzaju wypłaty i świadczenia skutkujące u podatnika powstaniem przysporzenia majątkowego, mające swoje źródło w łączącym pracownika z pracodawcą stosunku pracy lub stosunku pokrewnym. (...) Wynikająca z ugody kwota świadczenia winna być zakwalifikowana do przychodu ze stosunku pracy, bowiem wypłata tego świadczenia miała swe źródło w uprzednio łączącym wnioskodawcę z pracownikiem stosunkiem pracy. Gdyby tego stosunku nie było – pracownik nie miałby podstaw występować z roszczeniem przeciwko wnioskodawcy. Tym samym wypłacone świadczenie na podstawie ugody sądowej zawartej z byłym pracownikiem stanowi dla niego przychód ze stosunku pracy”.
Uznając takie odszkodowanie za przychód ze stosunku pracy należałoby przyjąć, że jest ono również oskładkowane i opodatkowane przy uwzględnieniu kosztów uzyskania przychodu i kwoty zmniejszającej podatek.
Zagrożenie
Jeżeli przyznane pracownikowi na podstawie ugody z pracodawcą odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy zostanie uznane przez organ podatkowy za przychód ze stosunku pracy, będzie oskładkowane i opodatkowane.
Koszty uzyskania przychodu mają zastosowanie do przychodów ze stosunku pracy niezależnie od charakteru tych przychodów i od tego, czy pracownik w danym okresie wykonywał pracę. Podstawą ich zastosowania jest kwalifikacja przychodów jako pochodzących ze stosunku pracy. Potwierdza to dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 4 stycznia 2011 r. (IPPB2/415-916/10-2/AS): „Zgodnie z ogólną zasadą stosowania kosztów uzyskania przychodów z tytułu stosunku pracy, wyrażoną w powyższych przepisach, zakład pracy obowiązany jest odliczyć miesięczną kwotę kosztów uzyskania przychodów przy obliczaniu zaliczki na podatek dochodowy w sytuacji, gdy wypłaca przychody określone w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dlatego, aby dokonać rozstrzygnięcia, czy przy obliczaniu zaliczki na podatek dochodowy w odniesieniu do określonych wypłat i świadczeń stosuje się koszty uzyskania przychodów z tytułu stosunku pracy, należy ustalić, czy przychody te stanowią przychód ze stosunku pracy. Decydującym warunkiem zakwalifikowania określonego przychodu do przychodów ze stosunku pracy jest osiągnięcie przychodu z tytułu istniejącego stosunku pracy. Natomiast nie ma przy tym znaczenia faktyczne świadczenie pracy. Tym samym, do przychodów ze stosunku pracy zalicza się każde świadczenie, które podatnik otrzymał w związku z faktem pozostawania w stosunku pracy z danym pracodawcą”.
Jeżeli zatem w danym miesiącu zostałoby wypłacone tylko powołane odszkodowanie, bez innych przychodów ze stosunku pracy, do których należy stosować koszty uzyskania przychodu, to przyjmując powyższą interpretację przychód do opodatkowania z tytułu odszkodowania należałoby pomniejszyć o koszty uzyskania przychodu. Taka kwalifikacja tego przychodu oznacza również, że płatnik powinien zmniejszyć zaliczkę na podatek o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek (art. 32 ust. 3 updof). Przychód z tego tytułu należy ponadto wykazać w poz. 35 informacji PIT-11.
Stanowisko odrębne
Mimo że to odszkodowanie otrzymuje pracownik, wynika ono z art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na pokrycie kosztów leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na przygotowanie do innego zawodu. Wobec tego, że takie świadczenie przysługuje na podstawie przepisów prawa cywilnego, nie powinno stanowić dla osoby poszkodowanej (pracownika) przychodu ze stosunku pracy, lecz przychód z innych źródeł.
Za przychody z innych źródeł uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14 updof, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12–14 i 17 updof oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach. W związku z użyciem przez ustawodawcę sformułowania „w szczególności” katalog tych przychodów jest otwarty i można za nie uznać również odszkodowanie dla pracownika przyznane na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Tak wynikałoby także z interpretacji dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 1 kwietnia 2010 r. (sygn. ITPB2/415-29/10/MK).
Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g updof zwolnione z podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe. Natomiast zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3b updof, zwolnione z podatku są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w wyroku lub w ugodzie.
Zatem nawet jeżeli ugoda przewidywałaby wypłatę odszkodowania w wysokości lub na zasadach wynikających wprost z przepisów innych ustaw, odszkodowanie wypłacone na podstawie ugody pozasądowej nie będzie zwolnione z podatku dochodowego. Płatnik powinien wykazać taki przychód w informacji PIT-8C, a podatnik (pracownik) rozliczyć go w zeznaniu rocznym. Od przychodów z innych źródeł płatnik nie pobiera zaliczki na podatek ani ryczałtu. Wypłacone odszkodowanie nie będzie stanowiło również podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Korzyści
W przypadku uznania przez organy podatkowe odszkodowania za wypadek przy pracy przyznanego pracownikowi na podstawie ugody pozasądowej zawartej z pracodawcą za przychód z innych źródeł, nie będzie ono stanowiło podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Odszkodowanie a koszty uzyskania przychodów
Kosztów uzyskania przychodów nie stanowią m.in. koszty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w wysokości określonej przez właściwego ministra oraz dodatkowej składki ubezpieczeniowej w przypadku stwierdzenia pogorszenia warunków pracy (art. 23 ust. 1 pkt 13 updof). Przepis ten odnosi się do jednorazowego odszkodowania uregulowanego w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, dalej ustawa wypadkowa.
Jednak w omawianym przypadku organy podatkowe mogą stać na stanowisku, że bez znaczenia pozostaje fakt, że odszkodowanie będzie wypłacone na podstawie ugody zawartej poza sądem. Jest to bowiem odszkodowanie za wypadek przy pracy. Natomiast ewentualna nadwyżka odszkodowania przekraczająca kwoty określone w przepisach ustawy wypadkowej nie wynika ze zobowiązań pracodawcy, a zatem nie stanowi wydatku poniesionego w celu uzyskania przychodu, zabezpieczenia ani zachowania źródła przychodu. I tak np. dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z 18 lutego 2010 r. (ILPB1/415-1286/09-2/AK) stwierdził, że koszty odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w związku z wypadkiem przy pracy nie będą mogły stanowić kosztów uzyskania przychodów. Wydatki poniesione na ten cel będą miały wprawdzie związek z prowadzoną działalnością, nie zostały jednak poniesione w celu uzyskania przychodu bądź zachowania lub zabezpieczenia jego źródła. Celem zapłaty było bowiem zwolnienie się z ciążącej odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Brakuje zatem spełnienia podstawowej przesłanki uznania wypłaconego odszkodowania za koszt uzyskania przychodu.
WAŻNE!
Organy podatkowe mogą kwestionować zaliczenie przez pracodawcę odszkodowania pozasądowego do kosztów uzyskania przychodów.
Należy uznać, że taka interpretacja organów podatkowych jest wadliwa, gdyż art. 23 ust. 1 pkt 13 updof nie wyłącza z kosztów uzyskania przychodu odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Zawierając z pracownikiem ugodę pracodawca nie będzie ponosił kosztów procesu, co należałoby uznać za działanie mające na celu zachowanie źródła przychodów. Poza tym wydatek w postaci takiego odszkodowania ma pozytywne oddziaływanie na pozostałych pracowników, ponieważ wskazuje, że pracodawca jest podmiotem wiarygodnym, budzącym zaufanie i w razie zaistnienia nieprzewidzianych losowych okoliczności, np. wypadku, będzie starał się zadośćuczynić pracownikom poniesione przez nich straty. Za zaliczeniem takiego odszkodowania do kosztów uzyskania przychodów przemawiałby również wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 13 lipca 2010 r., sygn. I SA/Wr 538/10, w ocenie którego: „(...) wynikające z przepisów prawa, tj. art. 444, 445 i 446 Kodeksu cywilnego, wydatki ponoszone przez Spółkę na rzecz byłych pracowników (ich spadkobierców), tj.:
- zwrot kosztów leczenia, mającego związek z wypadkiem przy pracy,
- przyznanie tzw. renty wyrównawczej, stanowiącej różnicę między świadczeniem przyznanym pracownikom przez ZUS z tytułu renty a wynagrodzeniem, które mogliby oni uzyskiwać, gdyby ich dotychczasowe możliwości zarobkowania nie zostały ograniczone (całkowicie lub częściowo) wypadkiem przy pracy,
- zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, spowodowaną wypadkiem przy pracy,
stanowią koszty uzyskania przychodów, które winny być rozliczone w dacie ich poniesienia (...)”.
Powyższy wyrok był podstawą do zmiany stanowiska organu podatkowego uprzednio kwestionującego te wydatki jako koszty uzyskania przychodów (interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 27 stycznia 2011 r., ILPB3/423-1065/09/11-S-1/DS).
Podstawa prawna
- art. 12 ust. 1, art. 20 ust. 1, art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g, pkt 3b, art. 22 ust. 1, ust. 2, art. 23 ust. 1 pkt 13, art. 32 ust. 3, art. 42a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.),
- art. 11–12 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.),
- art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego.