Czy od kwoty dofinansowania wakacyjnego wypoczynku pracowników należy opłacać składki ZUS

Z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne są wyłączone świadczenia:

• finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zfśs,
• wypłacane z funduszu utworzonego na cele socjalno-bytowe na podstawie układu zbiorowego pracy u pracodawców, którzy nie tworzą zakładowego funduszu świadczeń socjalnych – do wysokości nieprzekraczającej rocznie kwoty odpisu podstawowego na zfśs,
• urlopowe, wypłacane na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o zfśs – do wysokości nieprzekraczającej rocznie kwoty odpisu podstawowego określonej w tej ustawie (§ 2 ust. 1 pkt 19–21 rozporządzenia składkowego).

Kiedy pracodawca musi tworzyć zfśs

Obowiązek utworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (zfśs) mają ci pracodawcy, którzy na dzień 1 stycznia danego roku zatrudniają co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty. Jedynie pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych tworzą zfśs bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników (art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o zfśs). Pracodawcy zatrudniający mniej niż 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty mają możliwość utworzenia zfśs lub wypłacania świadczenia urlopowego (art. 3 ust. 3 ustawy o zfśs).

Świadczenie urlopowe

W sytuacji gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników na 1 stycznia danego roku w przeliczeniu na pełne etaty, wypłaca świadczenie urlopowe. Taki pracodawca może również wprowadzić do przepisów wewnątrzzakładowych postanowienie o niewypłacaniu świadczenia urlopowego.

Świadczenie urlopowe pracodawca wypłaca raz w roku każdemu pracownikowi, który korzysta w danym roku kalendarzowym z urlopu wypoczynkowego w wymiarze co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Jego wypłata nie może nastąpić później niż w ostatnim dniu poprzedzającym rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego w takim wymiarze. Ustawa o zfśs określa maksymalną wysokość, w jakiej pracownikowi może przysługiwać świadczenie urlopowe. Nie może ono przekroczyć wysokości odpisu podstawowego na zfśs, zatem w 2012 r. nie może być wyższe niż kwota odpisu podstawowego na zfśs.

Tym samym maksymalna wysokość świadczenia urlopowego w 2012 r. wyniesie:

• dla pracownika zatrudnionego na pełny etat – 1093,93 zł (37,5% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz chorobowe obowiązujące w II półroczu 2010 r., tj. 2917,14 zł – jest to ta sama kwota, która obowiązywała przy ustalaniu wysokości odpisu na fundusz w 2011 r.),
• dla pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze zatrudnionego na pełny etat – 1458,57 zł (50% ww. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego),
• dla pracownika młodocianego: w I roku nauki – 145,86 zł, w II roku nauki – 175,03 zł, w III roku nauki – 204,20 zł (odpowiednio 5%, 6%, 7% ww. przeciętnego wynagrodzenia).

Wysokość świadczenia urlopowego dla pracownika i pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Ustalone w powyższy sposób świadczenie urlopowe nie podlega oskładkowaniu. W razie wypłaty tego świadczenia w kwocie wyższej, od nadwyżki ponad kwotę świadczenia ustalonego zgodnie z przepisami ustawy o zfśs należy naliczyć składki ubezpieczeniowe.

PRZYKŁAD

Pracownik jest zatrudniony na 3/4 etatu. Nie wykonuje pracy w szczególnych warunkach, nie jest też pracownikiem młodocianym. Z tytułu udzielonego w maju 2012 r. urlopu w wymiarze 14 dni kalendarzowych pracodawca przyznał mu świadczenie urlopowe w wysokości 1500 zł. Oznacza to, że:

• od kwoty 820,45 zł nie musi opłacać składek ZUS, gdyż tyle powinno wynieść świadczenie urlopowe w przeliczeniu na 3/4 etatu (1093,93 zł x 75% = 820,45 zł),
• od kwoty nadwyżki ponad wskazaną w ustawie o zfśs kwotę świadczenia urlopowego, czyli w przedstawionym przypadku od 679,55 zł (1500 zł – 820,45 zł) należy naliczyć i opłacić składki ZUS.

PRZYKŁAD

Pracownik jest zatrudniony na pełny etat. Pracodawca wypłacił mu świadczenie urlopowe w kwocie 1093,93 zł. Jednocześnie pracownik ten jest zatrudniony w drugim zakładzie na 1/2 etatu. Zakład ten wypłacił mu świadczenie urlopowe w kwocie 546,97 zł, tj. ustalone proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Od wypłaconych pracownikowi kwot obaj pracodawcy nie naliczają składek na ubezpieczenia.

Dofinansowanie wypoczynku z zfśs

Pracodawcy, którzy dofinansowanie wypoczynku pracowników finansują z zfśs, muszą pamiętać, że kwota takich świadczeń nie podlega oskładkowaniu po spełnieniu ściśle określonych warunków. O tym, czy wartość takiego świadczenia należy wliczyć do podstawy wymiaru składek, decyduje przede wszystkim prawidłowo ustalone kryterium jego przyznawania. Musi być ono zgodne z ustawą o zfśs.

Dofinansowanie powinno być przyznawane z uwzględnieniem sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej pracownika, a zatem z zastosowaniem kryterium socjalnego. Zasady, kryteria i warunki przyznawania takiej pomocy oraz cele i rodzaje działalności socjalnej powinien precyzyjnie określić pracodawca w regulaminie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Regulamin zfśs jest ustalany w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi lub z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania ich interesów, jeśli w danym zakładzie pracy nie ma organizacji związkowej. Zostają w nim określone takie elementy, jak podstawa prawna tworzenia i działania funduszu, krąg osób uprawnionych do świadczeń, rodzaj świadczeń, które mogą zostać z nich sfinansowane. W regulaminie można również uściślić kryteria przyznawania świadczeń z zfśs, pamiętając jednak, że podstawowym spośród nich zawsze pozostaje kryterium socjalne. Regulamin zfśs w żaden sposób nie może ograniczać stosowania tej zasady. Takie stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2009 r. (I UK 121/09, niepubl.).

WAŻNE!

Jeśli regulamin zfśs nakłada konieczność uwzględniania przy przyznawaniu świadczeń socjalnych sytuacji materialno-bytowej pracownika, wówczas świadczenia te są zwolnione ze składek ZUS.

PRZYKŁAD

Pracodawca wypłaca dofinansowanie do tzw. wczasów pod gruszą wszystkim pracownikom, którzy zgłoszą zamiar skorzystania z urlopu w wymiarze co najmniej 14 dni kalendarzowych. Nie bada on przy tym sytuacji materialnej i rodzinnej wnioskodawcy, np. przez ustalenie liczby osób w gospodarstwie domowym i wysokości dochodu przypadającego na członka rodziny. Takiego rodzaju dofinansowanie nie podlega zwolnieniu ze składek ZUS. Należy je uwzględnić w postawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Ustawa o zfśs nie określa, w jaki sposób pracodawca może uzyskać od pracownika informację na temat jego sytuacji rodzinnej i materialnej. W celu ustalenia sytuacji materialno-bytowej pracownika pracodawcy często korzystają z opracowanych przez siebie oświadczeń. W wyroku z 8 maja 2002 r. (I PKN 267/2001, OSNP 2004/6/99) Sąd Najwyższy wskazał, że w art. 8 ust. 2 ustawy o zfśs „jest (...) zawarta zasada przyznawania ulgowych usług i świadczeń oraz dopłat z Funduszu według kryteriów o charakterze wyłącznie socjalnym, tj. uzależnionych co do zasady i wysokości od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Z tego zaś punktu widzenia nie może być obojętne to, czy i jakie dochody osiąga pracownik poza zakładem pracy, w którym ubiega się o świadczenie, oraz jaka jest sytuacja życiowa wszystkich członków jego rodziny, z którymi prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Jeżeli więc przyznawanie świadczeń jest uzależnione od wymienionych wyżej kryteriów, to oczywiste staje się, że sytuacja pracownika lub innej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu wymaga każdorazowo wyjaśnienia, ustalenia i oceny”. Pracodawca ma zatem prawo (a nawet obowiązek) żądania od pracownika przedłożenia informacji koniecznych do ustalenia i oceny jego sytuacji materialno-bytowej.

Podstawa prawna:

• art. 3, art. 5, art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2012 r. poz. 592),
• § 2 ust. 1 pkt 19–21 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).