Wysokość wynagrodzenia z umowy
Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń znaczenie ma wynagrodzenie miesięczne, jakie pracownik ma otrzymywać ze stosunku pracy. Osoba zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy zawsze musi otrzymywać co najmniej minimalne wynagrodzenie, co oznacza, że pracownik zatrudniony na pełny etat, który zdecyduje się na prowadzenie działalności gospodarczej, będzie z tego tytułu podlegał obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Gdy wynagrodzenie określone w umowie o pracę jest niższe od minimalnego, z działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe. W takiej sytuacji konieczne jest również opłacanie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Obowiązkowe jest też ubezpieczenie zdrowotne. Dobrowolne jest natomiast ubezpieczenie chorobowe.
Sytuacja emeryta i rencisty
Jeżeli działalność gospodarczą podejmuje pracownik, który ma ustalone prawo do emerytury, to bez względu na wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia z umowy o pracę ubezpieczenia emerytalne i rentowe z działalności są dla niego dobrowolne. Obowiązkowe jest wyłącznie ubezpieczenie zdrowotne. Natomiast osoba, która ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, jednocześnie pracuje na podstawie umowy o pracę i prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, z działalności podlega dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeśli jej wynagrodzenie z umowy o pracę jest równe co najmniej minimalnemu. Gdy jest niższe, z tytułu prowadzonej działalności ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe są obowiązkowe. Obowiązkowe jest też oczywiście ubezpieczenie zdrowotne.
Podstawa wymiaru składek
Pracownik, który z prowadzonej równocześnie działalności gospodarczej będzie podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub ubezpieczenia te będą dla niego dobrowolne i do nich przystąpi, za każdy miesiąc musi opłacać składki na te ubezpieczenia.
Przez 24 miesiące kalendarzowe od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności składki na ubezpieczenia społeczne mogą być opłacane od niższej podstawy wymiaru. Ta preferencyjna podstawa wynosi 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia. Aktualnie wynosi 337,80 zł (30 proc. z 1126 zł). Z preferencyjnych zasad opłacania składek mogą skorzystać osoby rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, które:
• w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły innej pozarolniczej działalności,
• nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Osoba prowadząca działalność, która tych warunków nie spełnia, składki na ubezpieczenia społeczne musi opłacać od zadeklarowanej kwoty nie niższej jednak niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Jeżeli działalność zostanie rozpoczęta lub zakończona w trakcie miesiąca, minimalna podstawa wymiaru (tj. 30 proc. minimalnego wynagrodzenia albo 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia) ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu. Wówczas kwotę minimalnej podstawy należy podzielić przez liczbę dni danego miesiąca i pomnożyć przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom i od tak ustalonej podstawy naliczyć składki na ubezpieczenia społeczne.
Składkę na ubezpieczenie zdrowotne (9 proc.) osoba prowadząca działalności powinna naliczać i opłacać od zadeklarowanej kwoty, nie niższej niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, bez względu na to, od jakiej podstawy nalicza i opłaca za siebie składki na ubezpieczenia społeczne. Podstawa ta nie ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu, gdy działalność jest prowadzona przez część miesiąca.
Ubezpieczenie w czasie urlopu
Pracownik, który równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, musi pamiętać o tym, iż zbieg tytułów do ubezpieczeń, tj. umowy o pracę i działalności gospodarczej nie występuje w okresie, w którym pracownikowi został udzielony urlop bezpłatny, wychowawczy czy też macierzyński. Zatem nawet, gdy pracownik przebywał w danym miesiącu na urlopie bezpłatnym przez jeden dzień i gdy jego wynagrodzenie w tym miesiącu z umowy o pracę jest wyższe od minimalnego, to i tak za okres urlopu bezpłatnego podlega on obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z działalności.
Dokumenty zgłoszeniowe
Pracownik, który rozpoczyna prowadzenie działalności musi zgłosić się w ZUS jako płatnik składek. W tym celu musi złożyć druk ZUS ZFA w terminie siedmiu dni od rozpoczęcia wykonywania działalności. Natomiast siebie zgłasza do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego poprzez złożenie formularza ZUS ZUA. Gdy z działalności przystępuje tylko do ubezpieczenia zdrowotnego, składa druk ZUS ZZA. Należy pamiętać o stosowaniu w dokumentach ustalonych kodów.
Rozliczenie z ZUS
Składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne osoba samodzielnie prowadząca działalność wykazuje w składnej za siebie deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA. Deklaracja powinna być złożona do dziesiątego dnia danego miesiąca za miesiąc poprzedni. W tym samym terminie powinny być opłacone składki.
Osoby prowadzące działalność gospodarczą, opłacające składki wyłącznie za siebie, zwolnione są z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji lub raporcie zadeklarowały jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne 60 proc. przeciętnego lub 30 proc. minimalnego wynagrodzenia, a na ubezpieczenie zdrowotne kwotę 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Dokumentów nie składają również, gdy zmiana w stosunku do miesiąca poprzedniego spowodowana jest wyłącznie zmianą minimalnego lub przeciętnego wynagrodzenia.
PRZYKŁAD
UMOWA NA CZĘŚĆ ETATU I WŁASNA FIRMA
Krzysztof T. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na 1/3 etatu. Jego wynagrodzenie z umowy o pracę wynosi 1100 zł miesięcznie. Od 19 maja Krzysztof T. rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. W związku z tym, iż jego wynagrodzenie z umowy o pracę jest niższe od minimalnego, z działalności podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Obowiązkowe jest również ubezpieczenie wypadkowe i zdrowotne. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne.
PRZYKŁAD
OPŁACANIE SKŁADEK Z DZIAŁALNOŚCI W CZASIE URLOPU BEZPŁATNEGO
Monika L. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę na pełny etat i równocześnie prowadzi działalność gospodarczą, z której zgłosiła się tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Od 24 do 25 kwietnia 2008 r. przebywała na urlopie bezpłatnym. 30 kwietnia otrzymała z umowy o pracę wynagrodzenie w wysokości 2 tys. zł. Z uwagi na urlop bezpłatny, w okresie 24-25 kwietnia z działalności podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu. Monika L. powinna złożyć formularz ZUS ZWUA i z działalności wyrejestrować się z ubezpieczenia zdrowotnego, wpisując w pole data ustania obowiązku ubezpieczeń 24 kwietnia 2008 r., a następnie złożyć formularz ZUS ZUA i z działalności zgłosić się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, podając w pole data powstania obowiązku ubezpieczeń 24 kwietnia 2008 r. Po zakończeniu urlopu powinna ponownie złożyć druk ZWUA i wyrejestrować się z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, podając w pole data ustania obowiązku ubezpieczeń 26 kwietnia 2008 r. i od tej daty z działalności powinna zgłosić się do ubezpieczenia zdrowotnego składając druk ZUS ZZA. Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z działalności powinny być wykazane w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA. Podstawa wymiaru składek powinna zostać ustalona proporcjonalnie za dwa dni podlegania ubezpieczeniom.
Podstawa prawna:
• art. 9, 11, 13, 12, 18, 18a, 47 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).
• art. 81 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).
MICHAŁ JAROSIK