Żołnierzy oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Służby Celnej, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu zalicza się do funkcjonariuszy służb mundurowych. Jednak ich sytuacja prawna w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego nie jest jednakowa.
Podleganie ubezpieczeniom społecznym
Z jednej strony żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego oraz Biura Ochrony Rządu są objęci odrębnym systemem zaopatrzenia emerytalnego, ustanowionego właśnie dla tych służb mundurowych. Z drugiej strony żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową (z wyjątkiem żołnierzy pełniących służbę kandydacką) oraz funkcjonariusze Służby Celnej są objęci powszechnym systemem ubezpieczeń społecznych realizowanym przez ZUS.
Okoliczność, że żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu są objęci odrębnym systemem zaopatrzenia emerytalnego sprawia, że stosunek służby, w którym pozostają, nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w ZUS. Jeżeli jednak funkcjonariusz którejś z tych służb mundurowych dodatkowo wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą bądź jest posłem, senatorem lub duchownym, z tego dodatkowego tytułu może zostać objęty dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi na swój wniosek.
Żołnierze niezawodowi
Żołnierze niezawodowi (z wyjątkiem żołnierzy pełniących służbę kandydacką) podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, ale tylko wówczas, gdy nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Jeżeli więc żołnierz niezawodowy posiada inny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, np. wykonuje pracę na podstawie umowy-zlecenia lub prowadzi pozarolniczą działalność, stosunek służbowy, w jakim równocześnie pozostaje, nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
Funkcjonariusze Służby Celnej
Ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe są obowiązkowe także dla funkcjonariuszy Służby Celnej. Zasady, na jakich podlegają oni wyżej wymienionym ubezpieczeniom, są podobne do tych, które obowiązują pracowników. Oznacza to, że nawet jeżeli funkcjonariusz Służby Celnej spełnia warunki do objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom z tytułu stosunku służbowego. Jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku służbowego funkcjonariusza Służby Celnej – w przeliczeniu na okres miesiąca – jest co najmniej równa kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę – pozostałe tytuły nie powodują obowiązku ubezpieczeń społecznych. Od tej zasady istnieje jednak wyjątek. Mianowicie funkcjonariusz Służby Celnej, który spełnia jednocześnie warunki do objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów.
WAŻNE!
Posiadanie przez funkcjonariusza Służby Celnej ustalonego prawa do emerytury lub renty nie wyłącza wobec niego obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu stosunku służbowego.
Podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu
Żołnierze odbywający zasadniczą służbę wojskową, przeszkolenie wojskowe, ćwiczenia wojskowe oraz pełniący służbę kandydacką, służbę przygotowawczą lub służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny objęci są obowiązkowo ubezpieczeniem zdrowotnym, pod warunkiem że nie podlegają temu ubezpieczeniu z innego tytułu (np. pozarolniczej działalności). Natomiast dla osób podlegających kwalifikacji wojskowej pełniących służbę w Policji, Straży Granicznej i Biurze Ochrony Rządu, żołnierzy zawodowych, żołnierzy odbywających nadterminową zasadniczą służbę wojskową i służbę okresową oraz funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej ubezpieczenie zdrowotne jest obowiązkowe, bez względu na to, czy posiadają inny tytuł do tego ubezpieczenia. Tym samym w przypadku tej grupy funkcjonariuszy służb mundurowych znajduje zastosowanie zasada, zgodnie z którą ubezpieczony uzyskujący przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego (np. stosunku służbowego oraz umowy-zlecenia) składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca z każdego z tych tytułów odrębnie.
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 11 i 18a, art. 8 ust. 15, art. 9 ust. 1–1b, 1d, 4 i 8, art. 11, art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 66 ust. 1 pkt 2 i 4–13, art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).