Do czasu osiągnięcia kwoty odpowiadającej 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy płatnik składek jest zobowiązany obliczać i przekazywać do jednostki terytorialnej ZUS składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od podstawy ustalonej zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (zwanej dalej ustawą systemową) oraz w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Należy więc uwzględniać łączną podstawę wymiaru składek ze wszystkich tytułów, z których dany ubezpieczony odprowadza składki.
Ograniczenie rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ma zastosowanie do osób, które:
- podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (np. pracownicy, duchowni, zleceniobiorcy – zgodnie z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),
- mają prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi (np. małżonkowie pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach pracy przy ONZ i innych misjach specjalnych za granicą, w instytutach, ośrodkach informacji i kultury za granicą – wymienione w art. 7 ustawy systemowej),
- kontynuują dobrowolnie ubezpieczenia emerytalne i rentowe – art. 10 ustawy systemowej (do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych mogą przystąpić tylko osoby, które podlegały tym ubezpieczeniom obowiązkowo).
Nadpłata składek
Jeżeli płatnik odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne od przychodów, których nie powinien zaliczać do podstawy wymiaru składek (np. od nagrody jubileuszowej) lub od wynagrodzenia przekraczającego roczną podstawę wymiaru składek, mamy wówczas do czynienia z niezależnie opłaconymi składkami. Składki te podlegają zaliczeniu przez ZUS z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku – na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik złoży wniosek o ich zwrot. Korekta dokumentów jest konieczna nie tylko do wykazania nadpłaty składek, ale również do prawidłowego rozliczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. W wyniku nadpłaty składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dochodzi bowiem do zaniżenia składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki podatkowej.
Po przekroczeniu ustalonej granicy podstawy wymiaru składek płatnik w dalszym ciągu nalicza i opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Również podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie podlega ograniczeniu do kwoty 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia.
Zaprzestanie opłacania składek
Po przekroczeniu przez ubezpieczonego kwoty 30-krotności prognozowanego, przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, płatnik składek jest zobowiązany zaprzestać obliczania i przekazywania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Płatnik składek zaprzestaje opłacania składek na podstawie informacji uzyskanej z ZUS, że kwota ograniczenia została osiągnięta, oraz własnej dokumentacji płacowej.
Jeżeli w wyniku sprawdzenia wysokości rocznej podstawy wymiaru składek ZUS stwierdzi, że nastąpiło opłacenie składek od nadwyżki ponad kwotę ograniczenia, informuje o tym niezwłocznie płatników składek i ubezpieczonego za pośrednictwem płatników składek.
W przypadku gdy z dokumentacji płacowej płatnika wynika, że w danym miesiącu następuje przekroczenie kwoty ograniczenia, płatnik oblicza i przekazuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tylko od tej części podstawy wymiaru składek, która nie spowoduje przekroczenia kwoty ograniczenia.
Jeżeli do opłacania składek za daną osobę ubezpieczoną jest zobowiązanych więcej niż jeden płatnik składek, ubezpieczony jest zobowiązany zawiadomić wszystkich płatników składek o przekroczeniu górnej granicy rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Za skutki błędnego zawiadomienia powodującego nieopłacenie należnych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odpowiada ubezpieczony.
Jeżeli w przypadku podania błędnej informacji powstanie zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ubezpieczony jest zobowiązany do spłacenia całości tego zadłużenia.
Do składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe opłaconych po przekroczeniu rocznej podstawy wymiaru składek stosuje się art. 24 ust. 6a–8 ustawy systemowej.
Zwrot składek
Za datę stwierdzenia nienależnie opłaconych składek uważa się datę otrzymania przez ZUS imiennego raportu miesięcznego korygującego i deklaracji rozliczeniowej korygującej. ZUS zwraca składki obliczone i przekazane od nadwyżki ponad kwotę ograniczenia w terminie 30 dni od złożenia przez płatnika składek deklaracji rozliczeniowej korygującej i imiennych raportów miesięcznych korygujących, złożonych w związku z przekroczeniem kwoty ograniczenia.
Po otrzymaniu zwrotu nadwyżki płatnik składek jest zobowiązany niezwłocznie zwrócić ubezpieczonemu finansowaną przez niego część składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
W przypadku gdy do otrzymania zwrotu składek uprawnionych jest kilku płatników składek, ZUS dzieli kwotę nadpłaconych składek i zwraca je płatnikom w takich częściach, w jakich opłacali składkę w miesiącu, w którym nastąpiło przekroczenie kwoty ograniczenia.
Okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia 30-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia traktuje się jak okres ubezpieczenia w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych także wtedy, gdy podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym danej osoby ustało w trakcie roku kalendarzowego po przekroczeniu 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
Podstawa prawna:
- art. 6–7, 10, 19, art. 24 ust. 6a–8 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 16 grudnia 2011 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2012 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (MP nr 115, poz. 1160).