Członek otwartego funduszu emerytalnego może dysponować na wypadek swojej śmierci środkami zgromadzonymi na swoim rachunku. Otwarty fundusz emerytalny (OFE) może bowiem dokonać wypłaty tych środków małżonkowi zmarłego. Jeżeli środki te nie zostaną wypłacone współmałżonkowi, przekazywane są przez OFE osobom wskazanym przez zmarłego. Środki zgromadzone na rachunku zmarłego w OFE mogą też wchodzić w skład spadku.
Wspólność majątkowa
Zawierając umowę z OFE, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu jest zobowiązana złożyć pisemne oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a jej małżonkiem, a jeżeli między małżonkami nie istnieje ustawowa wspólność majątkowa – udokumentować także sposób uregulowania tych stosunków. Powyższy obowiązek ciąży także na członku otwartego funduszu emerytalnego, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem. Dlaczego jest to takie ważne? Otóż, jeżeli w chwili śmierci członek otwartego funduszu emerytalnego pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w OFE, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. A zatem małżonkowi nie przypadają środki zgromadzone przez zmarłego w okresie, kiedy wspólność ta nie istniała. Nie przypadną mu także środki zgromadzone w okresie trwania umownej wspólności majątkowej małżeńskiej nieobejmującej swoim zakresem tych środków. Nie jest bowiem wykluczone, że przy zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej strony ustalą, iż środki zgromadzone na rachunkach w OFE nie podlegają wspólności.
Jeśli członek otwartego funduszu emerytalnego zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem i nie złożył oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem lub nie zawiadomił funduszu na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści tego oświadczenia, wówczas przyjmuje się odpowiednio, że między małżonkami istnieje wspólność ustawowa albo że małżeńskie stosunki majątkowe są uregulowane zgodnie z treścią umowy zawartej z OFE lub ostatnim zawiadomieniem dokonanym przez członka otwartego funduszu emerytalnego.
Warto również wspomnieć o tym, że w razie rozwodu lub unieważnienia małżeństwa członka otwartego funduszu emerytalnego środki, które zostały zgromadzone na jego rachunku, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w OFE. Przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa członka otwartego funduszu emerytalnego albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między członkiem tego funduszu a jego małżonkiem.
Dlatego ważne jest, aby członek otwartego funduszu zawiadomił fundusz na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem, jeśli zmiana taka obejmuje środki zgromadzone na jego rachunku.
Wypłata środków małżonkowi
Wypłata zgromadzonych środków na rzecz małżonka, w razie śmierci członka OFE, ma formę wypłaty transferowej, tj. należne pieniądze mogą zostać przekazane tylko na rachunek w OFE, a nie wypłacone w gotówce.
Wypłata transferowa połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka w OFE jest dokonywana po przedstawieniu przez wdowę/wdowca odpisu aktu zgonu, odpisu aktu małżeństwa oraz pisemnego oświadczenia stwierdzającego, czy do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunku do treści oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między małżonkami lub zawiadomienia o każdorazowej zmianie w stosunku do treści powyższego oświadczenia, a jeżeli zmiany te miały miejsce – także dowodu tych zmian.
Może się zdarzyć, że członek OFE zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem, nie złożył oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem lub nie zawiadomił funduszu na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści tego oświadczenia. Wówczas małżonek zmarłego powinien potwierdzić na piśmie, że do chwili śmierci członka funduszu nie zmienił się stan stosunków majątkowych między małżonkami, a w przypadku zmiany tego stanu – przedstawić odpowiednie dowody tej zmiany.
Wskazanie osób uprawnionych
Środki zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie zostaną wypłacone małżonkowi zmarłego, przekazywane są osobom wskazanym przez zmarłego, a w przypadku ich braku – wchodzą w skład spadku.
W celu ułatwienia wypłaty zgromadzonych środków na rachunku w OFE, zawierając umowę z funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu powinna wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych. Prawo to przysługuje również członkowi otwartego funduszu emerytalnego. Oznacza to, że należy podać dane personalne wskazanych osób.
Nie jest wystarczające wskazanie np. wszystkich dzieci bez podania ich danych. Jeżeli członek OFE wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, wówczas uważa się, że udziały tych osób są równe.
Członek otwartego funduszu emerytalnego może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby fizyczne uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci – zamiast lub oprócz osób już uprawnionych, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w tych środkach, albo odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób.
Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią członka. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w równych częściach pozostałym osobom wskazanym, chyba że członek zadysponuje tym udziałem w inny sposób.
Osiągnięcie wieku emerytalnego
W razie śmierci członka otwartego funduszu, który osiągnął wiek emerytalny i do dnia śmierci nie ustalono wysokości emerytury – kwotę środków zgromadzonych na rachunku zmarłego pomniejsza się o kwoty niezrealizowanych świadczeń, o których mowa w art. 136 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Po dokonaniu zwrotu niewykorzystanych środków przeznaczonych na wypłatę niezrealizowanych świadczeń OFE dokonuje wypłaty tych środków współmałżonkowi lub osobom wskazanym przez zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego.
Podstawa prawna:
- art. 82 ust. 1–4, art. 83 ust. 1–3, art. 126, 129, art. 131 ust. 1–4, art. 132 ust. 1, art. 132a ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (DzU z 2010 r. nr 34, poz. 189 ze zm.).