W okresie od 1 grudnia 2011 r. do 15 stycznia 2012 r. zatrudniany przez Państwa zleceniobiorca z tytułu wykonywania umowy zlecenia będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. W tym okresie zleceniobiorca może również zgłosić się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Natomiast od 16 stycznia 2012 r. do 15 lutego 2012 r. obowiązkowe dla niego będzie tylko ubezpieczenie zdrowotne, pod warunkiem że wynagrodzenie ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres 1 miesiąca, jest nie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2012 r. 1500 zł).
Jeśli osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę wykonuje jednocześnie umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż pracodawca, z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu – pod warunkiem że z etatu uzyskuje wynagrodzenie nie niższe niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2011 r. 1386 zł, a w 2012 r. 1500 zł). Zleceniobiorca może z tytułu umowy zlecenia przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych – ale tylko na własny wniosek, na zasadzie dobrowolności. Jeżeli wynagrodzenie ze stosunku pracy (w przeliczeniu na okres miesiąca) będzie niższe od minimalnego, ubezpieczony powinien zostać obowiązkowo zgłoszony do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z obu tytułów – umowy o pracę i umowy zlecenia (art. 9 ust. 1 i 1a ustawy systemowej). Ubezpieczenie chorobowe z etatu będzie dla niego obowiązkowe, a z tytułu umowy zlecenia dobrowolne.
Obowiązek ubezpieczeniowy z tytułu umowy zlecenia ukształtuje się inaczej w okresie, kiedy pracodawca zleceniobiorcy udzielił mu urlopu bezpłatnego. W tym okresie pracownik nie wykonuje pracy, a pracodawca nie wypłaca mu wynagrodzenia. Za takiego pracownika nie są również odprowadzane składki do ZUS. Oznacza to, że jeśli w czasie urlopu bezpłatnego podejmie zatrudnienie np. na podstawie umowy zlecenia u innego pracodawcy, będzie to dla niego jedyny tytuł do ubezpieczeń. Tym samym z tytułu umowy zlecenia osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy systemowej). Dobrowolnie, na swój wniosek, może być również objęta ubezpieczeniem chorobowym (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej). Zleceniobiorca podlega także obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu (art. 66 ust. 1 pkt 1e ustawy zdrowotnej).
PRZYKŁAD
Anna P. jest zatrudniona w spółce akcyjnej od 20 listopada 2010 r. na podstawie umowy o pracę. Od 1 do 31 grudnia 2011 r. został jej udzielony urlop bezpłatny. W tym czasie Anna P. wykonuje umowę zlecenia w firmie ABC jako tłumacz. W okresie od 1 do 31 grudnia 2011 r. Anna P. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu umowy zlecenia. Zatem zleceniodawca (firma ABC) powinien zgłosić ją do ubezpieczeń na druku ZUS ZUA od 1 grudnia 2011 r. Natomiast macierzysta spółka, której Anna P. jest pracownikiem, za okres urlopu bezpłatnego (grudzień 2011 r.) ma obowiązek złożyć za nią imienny raport miesięczny ZUS RSA z kodem tytułu do ubezpieczeń 01 10 xx oraz kodem przerwy/świadczenia 111 (urlop bezpłatny), podając okres przerwy w opłacaniu składek za ubezpieczoną od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r.
WAŻNE!
W okresie urlopu bezpłatnego pracownik nie podlega ani ubezpieczeniom społecznym, ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Urlop bezpłatny nie zawsze pokrywa się z okresem wykonywania umowy zlecenia. Zdarza się wtedy, że obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia powstaje lub wygasa w trakcie miesiąca. Należy wówczas pamiętać, że za dany miesiąc za osobę ubezpieczoną można złożyć tylko jeden raport składkowy (ZUS RCA lub ZUS RZA), rozliczając w nim składki za oba okresy podlegania (tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu i ubezpieczeniom społecznym wraz ze zdrowotnym).
PRZYKŁAD
Firma zawarła z Joachimem K. umowę zlecenia na okres od 10 października 2011 r. do 30 stycznia 2012 r. Joachim K. poinformował zleceniodawcę, że jest jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę w spółce z o.o. z miesięcznym wynagrodzeniem wyższym od kwoty minimalnego wynagrodzenia z pracę. Wobec tego z tytułu umowy zlecenia został zgłoszony tylko do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA (nie wnioskował o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym). Od 14 grudnia 2011 r. do 30 stycznia 2012 r. Joachim K. przebywa na urlopie bezpłatnym. Tym samym od 14 grudnia 2011 r. z tytułu umowy zlecenia będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, ponieważ nie występuje już zbieg tytułów do ubezpieczeń (stosunek pracy został zawieszony). W tej sytuacji zleceniodawca powinien go wyrejestrować z ubezpieczenia zdrowotnego od 14 grudnia 2011 r. z kodem przyczyny wyrejestrowania 600 („inna przyczyna wyrejestrowania”) i zgłosić do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego (oraz ewentualnie do dobrowolnego chorobowego – na wniosek zleceniobiorcy), a także do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Zgłoszenia należy dokonać na druku ZUS ZUA.
Wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia określono w umowie kwotowo, w stawce miesięcznej. Zgodnie z umową, wypłata wynagrodzenia za dany miesiąc następuje do ostatniego dnia roboczego danego miesiąca. Po wypłacie należnego wynagrodzenia (30 grudnia 2011 r.) zleceniodawca Joachima K. powinien w terminie do 16 stycznia 2012 r. przesłać do ZUS imienny raport miesięczny ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 xx, w którym wykaże i rozliczy należne składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Aby dokonać rozliczenia zleceniodawca musi przyporządkować uzyskany przez ubezpieczonego w grudniu przychód odpowiednim częściom miesiąca. Przychód za okres od 1 do 13 grudnia 2011 r. stanowi wyłącznie podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, gdyż w tym okresie zleceniobiorca podlegał tylko temu ubezpieczeniu. Natomiast od przychodu należnego za okres od 14 do 31 grudnia 2011 r. należy naliczyć wszystkie składki – na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe (a także dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, jeżeli zleceniobiorca do niego przystąpił) oraz na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.
W opisanej przez Państwa sytuacji kierownik budowy w okresie urlopu bezpłatnego będzie z tytułu umowy zlecenia podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu. Do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (oraz – fakultatywnie – do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) ubezpieczony ten powinien być zgłoszony w okresie od 1 grudnia 2011 r. do 15 stycznia 2012 r. Zgłoszenia na formularzu ZUS ZUA z kodem 04 11 xx należało dokonać do 8 grudnia 2011 r. Natomiast od 16 stycznia 2012 r. do 15 lutego 2012 r. osoba ta z umowy zlecenia będzie podlegała wyłącznie obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu (na urlopie bezpłatnym przebywa do 15 stycznia 2012 r.). Składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne ponownie będzie za nią opłacał pracodawca ze stosunku pracy.
W związku z tym Państwa firma powinna wyrejestrować zleceniobiorcę z ubezpieczeń od 16 stycznia 2012 r., składając dokument ZUS ZWUA z kodem 600, a następnie dokonać zgłoszenia tylko do ubezpieczenia zdrowotnego na formularzu ZUS ZZA z kodem 04 11 xx. Jeżeli zleceniobiorca będzie wnioskował o objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi z tytułu umowy zlecenia, wówczas zgłoszenia trzeba dokonać na formularzu ZUS ZUA, zaznaczając wnioskowane ubezpieczenia i pamiętając, że w takiej sytuacji obowiązkowe za tego zleceniobiorcę stanie się ubezpieczenie wypadkowe.
Co do zasady, za pracownika uważa się także osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeśli taką umowę zawarły z własnym pracodawcą lub w jej ramach świadczą pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej). Wówczas w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunku pracy uwzględnia się dodatkowo przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej (art. 18 ust. 1a ustawy systemowej).
W przypadku gdy pracownik w okresie urlopu bezpłatnego będzie wykonywał umowę zlecenia zawartą z własnym pracodawcą (lub podpisze umowę zlecenia z innym podmiotem, ale pracę będzie świadczył na rzecz swojego pracodawcy), to z tego tytułu będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu – jednak nie jako pracownik, ale jako zleceniobiorca. Ze względu na udzielony pracownikowi urlop bezpłatny, umowa zlecenia, mimo że zawarta z własnym pracodawcą, będzie stanowiła odrębny tytuł do ubezpieczeń (istniejący formalnie stosunek pracy zostaje w okresie urlopu bezpłatnego zawieszony).
PRZYKŁAD
Spółka jawna udzieliła swojemu pracownikowi Krzysztofowi S. urlopu bezpłatnego na okres od 1 września do 30 listopada 2011 r. Jednocześnie na ten sam okres zawarła z nim umowę zlecenia. W okresie wykonywania umowy zlecenia Krzysztof S. podlega ubezpieczeniom jak zleceniobiorca. Spółka z tytułu umowy zlecenia zgłosiła Krzysztofa S. od 1 września 2011 r. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i zdrowotnego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Wynagrodzenie za wykonanie umowy zlecenia zostało wypłacone 30 listopada 2011 r. Po zakończeniu umowy zlecenia płatnik powinien wyrejestrować zleceniobiorcę z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA z datą 1 grudnia 2011 r.
Składki od wypłaconego w listopadzie wynagrodzenia powinny być rozliczone w raporcie ZUS RCA za listopad z kodem 04 11 xx. Za miesiące, w których zleceniodawca nie wypłacał wynagrodzenia, należało za ubezpieczonego złożyć raporty tzw. zerowe (z zerową podstawą wymiaru i kwotą składek). Ponadto za listopad spółka powinna złożyć za Krzysztofa S., tak jak przez cały okres udzielonego mu urlopu bezpłatnego, raport ZUS RSA z kodem 01 10 xx oraz kodem przerwy/świadczenia 111 (urlop bezpłatny).
Podstawa prawna:
- art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 1, ust. 1a, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1, art. 18 ust. 1, ust. 1a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 66 ust. 1 pkt 1e, art. 82 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- załączniki nr 1, 3, 5, 12 i 14 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz innych dokumentów (Dz.U. z 2009 r. Nr 186, poz. 1444 ze zm.).