Rozwiązaniu bądź wygaśnięciu stosunku pracy niejednokrotnie towarzyszy wypłata na rzecz pracownika odszkodowania, odprawy bądź rekompensaty z tego tytułu. Dokonując wypłaty takiego rodzaju świadczenia pieniężnego, pracodawcy mają często wątpliwości, czy potrącić od niego składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracownika, czy też wypłacić je bez potrąceń.
Przychód ze stosunku pracy
Ustawodawca, określając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracowników, odwołał się do pojęcia przychodu ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych (updof). Jak nietrudno zauważyć, definicja przychodu ze stosunku pracy zawarta w art. 12 ust. 1 updof jest bardzo szeroka i obejmuje wszelkie świadczenia, które pozostają w związku prawnym lub faktycznym ze stosunkiem pracy, który łączy pracownika z pracodawcą (np. wyrok NSA z 24 czerwca 2009 r., II FSK 251/08). Nie ulega więc wątpliwości, że wypłacane pracownikowi przez pracodawcę odprawy, odszkodowania lub rekompensaty są przychodami ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów podatkowych. Nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że zawsze od wypłaconej pracownikowi odprawy, odszkodowania lub rekompensaty są należne składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Zwolnienie ze składek
Wolne od składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne są przychody ze stosunku pracy wymienione w § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (zwane dalej rozporządzeniem). Do tych przychodów należą m.in. odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu: wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Wypłata odszkodowań i odpraw
W podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracownika nie uwzględnia się tych odpraw i odszkodowań, do których pracownik ma prawo na mocy przepisów Kodeksu pracy, czyli:
- odszkodowań z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony,
- odszkodowań z tytułu wypowiedzenia umowy o pracę na okres próbny, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tych umów,
- odszkodowań z tytułu rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie,
- odszkodowań z tytułu naruszenia przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę,
- odszkodowań z tytułu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Omawianym zwolnieniem objęte są również odprawy pieniężne wypłacane w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).
Wypłata dodatkowych świadczeń
Użycie w § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia zwrotu „w tym” sprawia, że przedmiotowym zwolnieniem objęte są również te odprawy, odszkodowania i rekompensaty, które są wypłacane na podstawie wewnątrzzakładowych przepisów płacowych, porozumienia pracodawcy ze związkami zawodowymi czy też indywidualnego porozumienia pracownika z pracodawcą, pod warunkiem że ich wypłata pozostaje w związku z wygaśnięciem lub rozwiązaniem stosunku pracy. Na potrzeby ewentualnej kontroli ze strony ZUS czy też postępowania sądowego pracodawca powinien więc zadbać o stosowne udokumentowanie okoliczności, że wypłacona pracownikowi odprawa, odszkodowanie bądź rekompensata miała związek z wygaśnięciem bądź rozwiązaniem stosunku pracy. Do zastosowania omawianego zwolnienia nie ma natomiast znaczenia, jak doszło do wygaśnięcia (np. śmierć pracodawcy) lub rozwiązania stosunku pracy (np. wypowiedzenie umowy o pracę, rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron) ani wysokość wypłaconej odprawy, odszkodowania bądź rekompensaty.
Podstawa prawna:
- art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 oraz art. 21 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.),
- art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.),
- § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok NSA z 24 czerwca 2009 r. (II FSK 251/08, niepubl.).