Pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy wszystkim osobom fizycznym wykonującym na jego rzecz pracę w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, w tym zleceniobiorcom i osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą (art. 304 § 1 Kodeksu pracy).
Równowartość świadczeń bhp przyznanych pracownikowi czy zleceniobiorcy stanowi dla tych osób przychód w rozumieniu przepisów podatkowych (art. 11 ust. 1 updof). Jednak tylko świadczenia bhp przyznane pracownikom są zwolnione ze składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (§ 1 w zw. z § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe). Zwolnienie to nie ma zastosowania ani do zleceniobiorców ani do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które na rzecz przedsiębiorcy świadczą pracę. Oznacza to, że w przypadku dużej grupy osób, którym przedsiębiorca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, ich wartość musi doliczyć do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Kontrowersyjny zakres zwolnienia ze składek
Z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że właściwy minister określi w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady wymiaru składek oraz zasady wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów. Zatem jest to upoważnienie, które zawiera ogólne wytyczne pozostawiając szczegółową regulację w tym zakresie Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej. Przepisy ustawy systemowej nie upoważniają jednak Ministra Pracy i Polityki Społecznej do tego, by swobodnie ograniczył grupę ubezpieczonych, do których należy stosować przepisy wyłączające z podstawy wymiaru składek niektóre rodzaje przychodów. W związku z tym nie miał prawa wyłączyć ze stosowania tego rozporządzenia osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, np. umowy zlecenia.
Rozstrzygnięcie TK
Trybunał Konstytucyjny 16 lutego 2010 r. uznał § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego za niezgodny z konstytucją. Uzasadniając orzeczenie wskazał, że w praktyce organów rentowych i w orzecznictwie sądowym przepis ten jest odczytywany jako nieobejmujący przychodów osiąganych przez zleceniobiorców. Ma to znaczenie dla osób, których działalność gospodarcza jest zorganizowana przez zatrudnianie nie tylko (albo nie wyłącznie) pracowników, ale także osób realizujących zlecenie. Przepisy ustawy systemowej oraz przepisy Kodeksu pracy nie dają natomiast podstaw do wyłączenia zleceniobiorców ze stosowania określonych regulacji w przepisach wykonawczych.
Trybunał odroczył równocześnie utratę mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego po upływie 12 miesięcy, licząc od daty ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw. Jednak resort pracy przygotowuje się do nowelizacji rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (komunikat prasowy na stronie www.trybunal.gov.pl)
Czy płacić składki
To, że § 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia składkowego został uznany za niezgodny z konstytucją nie oznacza jeszcze, że zleceniodawcy – płatnicy mogą już samodzielnie odliczać od podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne świadczenia bhp na rzecz zleceniobiorców. Przepis ten nie został jeszcze uchylony ani zmieniony, nadal obowiązuje i może obowiązywać jeszcze przez rok. Jednak w razie sporu z ZUS, płatnik może powołać się na wyrok TK.
Podstawa prawna:
- art. 304 § 1 Kodeksu pracy,
- art. 18 ust. 1 i ust. 3 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 11 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.),
- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.).
Orzecznictwo uzupełniające:
- Paragraf 2 ust. 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przez to, że nie dotyczy zleceniobiorców wykonujących pracę w zakładzie pracy lub miejscu wyznaczonym przez pracodawcę w zakresie wartości świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz ekwiwalentów za te świadczenia wypłacane zgodnie z przepisami wydanymi przez Radę Ministrów lub właściwego ministra, a także ekwiwalentów pieniężnych za pranie odzieży roboczej, używanie odzieży i obuwia własnego zamiast roboczego, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 lutego 2010 r., P 16/09, Dz.U. nie został jeszcze opublikowany)