RADA
Podstawę wymiaru emerytury ZUS ustali z lat 1973-1982, ponieważ we Francji po raz pierwszy przystąpiła Pani do ubezpieczenia w 1983 r. Oznacza to, że oprócz okresów Pani pracy w latach 1973-1981 w podstawie wymiaru zostanie uwzględniony 1982 r., czyli rok, w którym nie uzyskała Pani żadnych zarobków. Przy ustalaniu prawa do emerytury ZUS uwzględni okres Pani ubezpieczenia we Francji.
UZASADNIENIE
W Pani przypadku ustalenie emerytury nastąpi z zastosowaniem wspólnotowych przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego Unii Europejskiej. Okres ubezpieczenia w Polsce jest za krótki, aby na jego podstawie ZUS mógł ustalić prawo do emerytury za okres pracy w Polsce. Dlatego ZUS zsumuje okresy stażu w Polsce i we Francji. Jeżeli osoba nie ma w danym państwie członkowskim wymaganego okresu ubezpieczenia, który wystarczałby do uzyskania prawa do emerytury, to są także sumowane okresy ubezpieczenia lub zamieszkania przebyte w innych państwach członkowskich. Wysokość tak obliczonej emerytury zostanie ustalona przez ZUS proporcjonalnie do stosunku polskich okresów ubezpieczenia (w Pani przypadku - 14 lat pracy w Polsce) i do sumy polskich i francuskich okresów ubezpieczenia, czyli łącznie 39 lat.
W pierwszej kolejności ZUS ustali tzw. teoretyczną kwotę emerytury, jaka przysługiwałaby Pani z tytułu 39 lat stażu emerytalnego. Do obliczenia tej kwoty konieczne będzie ustalenie podstawy wymiaru Pani emerytury. Następnie tak uzyskaną teoretyczną kwotę ZUS pomnoży przez iloraz Pani polskich okresów ubezpieczenia do sumy polskich i francuskich okresów ubezpieczenia, tj. 14/39. Wynik tego działania to wysokość przysługującej Pani polskiej emerytury.
Instytucja właściwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej (w tym przypadku odpowiednik polskiego ZUS), którego ustawodawstwo przewiduje, że ustalanie wysokości świadczeń jest przeprowadzane na podstawie wysokości wynagrodzenia, składek lub podwyżek, ustala kwoty wynagrodzenia, składek lub podwyżek, które należy uwzględnić z tytułu okresów ubezpieczenia lub zamieszkania ukończonych z uwzględnieniem ustawodawstwa innych państw członkowskich. Kwoty te zostaną ustalone na podstawie średniej wynagrodzeń, składek lub podwyżek dla okresów ubezpieczenia ukończonych z uwzględnieniem ustawodawstwa stosowanego przez tę instytucję. Oznacza to, że ZUS, ustalając podstawę wymiaru Pani emerytury, nie może uwzględnić zarobków i składek wpłaconych przez Panią do francuskiego systemu zabezpieczenia społecznego, a tylko wynagrodzenie lub składki, które zostały opłacone w ZUS.
ZUS rozpatrując wniosek o emeryturę w pierwszej kolejności próbuje ustalić podstawę wymiaru na ogólnych zasadach, czyli z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę.
WAŻNE!
U osób, które w stażu emerytalnym mają okresy zagraniczne, przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych nie uwzględnia się lat kalendarzowych, w których taka osoba przez cały rok była ubezpieczona za granicą.
Zasada ta dotyczy tylko okresów przebytych w państwach, z którymi Polskę łączą umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym lub w których także obowiązuje prawo wspólnotowe z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Państwem członkowskim UE, w którym obowiązują przepisy o koordynacji, jest m.in. Francja.
W ostatnim 20-leciu przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie podlegała Pani ubezpieczeniom społecznym w Polsce. Dlatego ZUS nie będzie mógł w ten sposób ustalić podstawy wymiaru Pani emerytury.
Jeżeli w ciągu 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok, w którym taka osoba zgłosiła wniosek o emeryturę, nie była ubezpieczona w Polsce, to podstawą wymiaru emerytury będzie przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zainteresowana osoba po raz pierwszy przystąpiła do ubezpieczenia za granicą.
Podstawę wymiaru Pani emerytury ZUS ustali z lat 1973-1982, ponieważ po raz pierwszy przystąpiła Pani do ubezpieczenia we Francji w 1983 r. ZUS zaliczy do podstawy wymiaru emerytury, oprócz okresów Pani pracy w latach 1973-1981, także 1982 r. (jako tzw. rok zerowy), w którym nie była Pani ubezpieczona w Polsce i nie miała Pani żadnych zarobków.
ZUS rozpatrując Pani wniosek o emeryturę:
• obliczy sumę kwot podstaw wymiaru składek w okresie każdego roku z 10 kolejnych lat kalendarzowych: 1973-1982,
• następnie obliczy stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
• obliczy średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%) oraz
• pomnoży przez ten wskaźnik obowiązującą kwotę bazową.
Zamiast ustalonej w ten sposób podstawy wymiaru, na Pani wniosek podstawę wymiaru emerytury ZUS może obliczyć jako przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Lata te nie muszą przypadać bezpośrednio po sobie. Może Pani podać również lata, w których nie udało się Pani zgromadzić dokumentacji potwierdzającej wysokość osiąganych zarobków.
Podstawa prawna:
• art. 4, art. 47 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (DzU UE L 71.149.2 ze zm.),
• art. 8, art. 15-19a, art. 53 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.).
Andrzej Lewandowski
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych
Orzecznictwo uzupełniające:
• Artykuł 47(1)(e) rozporządzenia 1408/71 musi być interpretowany zgodnie z celem wyznaczonym w art. 51 Traktatu, który stanowi w szczególności, że pracownicy migrujący nie mogą ponieść straty w postaci obniżenia wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego z powodu korzystania przez nich z prawa do swobodnego przemieszczania się w ramach Wspólnot. To pociąga za sobą taki skutek, że w sytuacji gdy zainteresowany stał się niezdolny do pracy w państwie członkowskim, którego system ubezpieczenia społecznego jest różny od systemu, który ma w danym przypadku zastosowanie, a ponadto zainteresowany w okresie służącym do ustalenia średniej podstawy wymiaru, od której obliczana jest wysokość świadczenia - nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne w tym systemie, który ma być zastosowany, to wysokość tego świadczenia będzie taka sama jak gdyby zainteresowany zachował obowiązek opłacania składek zgodnie z tym systemem.
A zatem, w tej sytuacji teoretyczna wysokość świadczenia obliczona na podstawie składek opłaconych wyłącznie w tym systemie będzie musiała być zwaloryzowana i podwyższona tak, jakby zainteresowany kontynuował pracę na tych samych warunkach w danym państwie członkowskim, którego ustawodawstwo będzie zastosowane w tym przypadku. (Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 12 września 1996 r. w sprawie C-251/94 Nieto)
• Artykuł 47(1)(g) rozporządzenia 1408/71 stanowi - z jednej strony - że jeżeli ustalenie wysokości świadczeń (emerytur i rent) na podstawie ustawodawstwa jednego państwa członkowskiego, zgodnie z którym wysokość świadczeń jest obliczana na podstawie uśrednionej składki odpowiadającej wynagrodzeniu otrzymywanemu w trakcie określonej liczby lat poprzedzających nabycie prawa do emerytury lub powstanie inwalidztwa, to podstawę średniej składki w przypadku pracowników, którzy po tym, jak byli objęci ustawodawstwem tego państwa członkowskiego, kontynuowali zatrudnienie (i ubezpieczenie) w innym państwie członkowskim, i to aż do końca ich kariery zawodowej, należy oprzeć wyłącznie na składkach zapłaconych z tytułu ustawodawstwa pierwszego państwa. Z drugiej zaś strony stanowi, że wysokość tych świadczeń musi być zaktualizowana i zrewaloryzowana w ten sposób, ażeby odpowiadała takiej wysokości składek, jaką zainteresowany zapłaciłby, gdyby kontynuował pracę na tych samych warunkach w pierwszym państwie członkowskim.
[...] W świetle zasad prawa wspólnotowego, nie występuje rozróżnienie między aktualizacją podstawy składek i rewaloryzacją wysokości świadczenia. Tak w jednym, jak i drugim przypadku brany jest pod uwagę ten sam cel, tj. pozwolić utrzymać począwszy od rzeczywistej podstawy składek opłaconych przez ubezpieczonego przed jego wyjazdem za granicę, przez aktualizację uwzględniającą zmiany kosztów utrzymania oraz podwyżki świadczeń tego samego rodzaju - taką wysokość świadczenia, która odpowiadałaby wysokości tego świadczenia w przypadku gdyby pracownik migrujący kontynuował zatrudnienie na tych samych warunkach w danym państwie członkowskim. (Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 17 grudnia 1998 r. w sprawie C 153/97 Grajera Rodriguez)