Przepisy ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm., zwanej dalej ustawą o rehabilitacji) wymieniają w sposób enumeratywny pracodawców, którzy są zwolnieni z wpłat.
Pracodawcami zwolnionymi z wpłat są:
- pracodawcy, którzy zatrudniają osoby niepełnosprawne w wysokości co najmniej 6% ogółu bądź 2% w zależności od rodzaju pracodawcy,
- publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne niedziałające w celu osiągnięcia zysku, których wyłącznym przedmiotem prowadzenia działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza, edukacja osób niepełnosprawnych lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi,
- pracodawcy prowadzący zakłady pracy będące w likwidacji lub co do których ogłoszono upadłość,
- placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne,
- przedstawicielstwa i misje zagraniczne.
Natomiast przepisy ustawy z 28 czerwca 2012 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz niektórych innych ustaw, która została uchwalona przez Sejm (obecnie czeka na podpis Prezydenta RP), poszerza grono pracodawców zwolnionych z obowiązkowych wpłat na PFRON. Zwolnienie dotyczyłoby:
- domów opieki społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej,
- hospicjów w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej,
jeśli nie prowadzą działalności w celu osiągnięcia zysków.
Przepisy ustawy o rehabilitacji przewidują 2 sposoby na obniżenie wysokości wpłaty przez:
- zatrudnienie osób ze schorzeniem uprawniającym do obniżenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych,
- zakup produktu lub usługi od pracodawcy uprawnionego do udzielania ulg we wpłatach na PFRON.
Rozporządzenie MPiPS z 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (DzU nr 124, poz. 820 ze zm.) zawiera katalog schorzeń, które stwarzają pracodawcy możliwość obniżenia wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Są to:
- choroba Parkinsona,
- stwardnienie rozsiane,
- paraplegia, tetraplegia, hemiplegia,
- znaczne upośledzenie widzenia (ślepota) oraz niedowidzenie,
- głuchota i głuchoniemota,
- nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS,
- epilepsja,
- przewlekłe choroby psychiczne,
- upośledzenie umysłowe,
- miastenia,
- późne powikłania cukrzycy.
Obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych powinno odbyć się przez wykorzystanie następującego algorytmu:
WOb = 6% * ZOG – (3 * WZONz + 2 * WZONu + WZON)
gdzie:
WOb – liczba pracowników odpowiadająca różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wymaganego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych; w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
ZOG – wskaźnik zatrudnienia ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
WZONz – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie szczególne,
WZONu – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie szczególne,
WZON – wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.
Powyższy algorytm nie znajduje zastosowania w odniesieniu do państwowych i niepaństwowych szkół wyższych, wyższych szkół zawodowych, publicznych i niepublicznych szkół, zakładów kształcenia nauczycieli oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych. Ta grupa pracodawców ze względu na specyfikę zatrudnienia oraz sposobu wyliczania wskaźników zatrudnienia korzysta z innego algorytmu obniżenia wpłaty na PFRON.
Drugim sposobem na uzyskanie obniżenia kwoty obowiązkowej wpłaty na PFRON jest skorzystanie z dyspozycji art. 22 ustawy o rehabilitacji. Pracodawca dokonujący miesięcznych wpłat na PFRON może obniżyć kwotę wpłaty, jeśli zakupi usługę (z wyłączeniem handlu) lub produkt od pracodawcy uprawnionego do udzielania ulg.
Pracodawca, który może udzielać ulg we wpłatach na PFRON, to taki, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych będących:
- osobami zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności,
- osobami niewidomymi, psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo lub osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – w wysokości co najmniej 30%.
Tylko pracodawca, który osiągnie powyżej wymienione wskaźniki zatrudnienia ogółem oraz osób niepełnosprawnych, może udzielać swoim kontrahentom ulg we wpłatach na PFRON. Po dokonaniu zakupu – jeśli faktura za usługę lub produkcję została zapłacona w terminie na niej określonym – pracodawca (sprzedawca) ma obowiązek niezwłocznie wystawić nabywcy (tj. pracodawcy zobowiązanemu do wpłat na PFRON) informację o kwocie obniżenia. Należy pamiętać, że w sytuacji gdy kwota obniżenia przewyższa wartość wpłaty obowiązkowej, wówczas obniżenie przysługuje do wysokości 80% wysokości wpłaty obowiązkowej, a pozostałą część ulgi pracodawca może wykorzystać w następnych miesiącach. Nie dłużej jednak niż w okresie 12 miesięcy, licząc od dnia uzyskania informacji o kwocie obniżenia.
Przepisy ustawy o rehabilitacji ustanawiają wysokość wpłaty. Stanowi ona iloczyn 40,65% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6% a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. Za okresy sprawozdawcze od czerwca do sierpnia 2012 r. brane jest pod uwagę przeciętne miesięczne wynagrodzenie w I kwartale 2012 r. – tj. 3646,09 zł. Kwota wpłaty może ulec zmniejszeniu, jeśli pracodawca przyjmie do pracy osobę niepełnosprawną ze schorzeniem powodującym obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych lub dokona zakupu usługi lub produkcji od pracodawcy uprawnionego do wystawiania ulg.