Zasady odnoszące się do świadczeń dla bezrobotnych reguluje rozporządzenie nr 883/2004.
W którym państwie przysługują świadczenia
Określenie, w którym państwie bezrobotny może ubiegać się o świadczenia, determinuje warunki nabycia prawa do tych świadczeń, które w prawach krajowych poszczególnych państw członkowskich są uregulowane odmiennie (np. różnice co do długości okresu ubezpieczenia wymaganego do nabycia prawa do świadczeń dla bezrobotnych). Nabycie, zachowanie, odzyskanie lub kontynuacja prawa do świadczeń dla bezrobotnych mogą być uzależnione od posiadania okresów ubezpieczenia.
WAŻNE!
Przez „okresy ubezpieczenia” rozumie się okresy składkowe, okresy zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, tak jak je określa lub uznaje za okresy ubezpieczenia ustawodawstwo, w którego ramach zostały spełnione lub zostały uznane za spełnione, oraz wszelkie okresy traktowane jako takie, jeśli są uznane przez to ustawodawstwo za równorzędne z okresami ubezpieczenia (art. 1 lit. t rozporządzenia).
Nie zawsze okres ubezpieczenia w państwie, w którym bezrobotny ubiega się o świadczenia, będzie wystarczający, aby nabyć tam prawo do świadczeń. Wówczas zgodnie z art. 61 rozporządzenia należy uwzględnić, w niezbędnym zakresie, okresy ubezpieczenia ukończone w innym państwie członkowskim, tak jakby zostały ukończone na podstawie prawa stosowanego przez organ przyznający świadczenie. Zasadę tę (tzw. zasadę sumowania okresów ubezpieczenia), jeżeli chodzi o świadczenia dla bezrobotnych, stosuje się pod warunkiem, że bezrobotny ubiega się o świadczenie w państwie, w którym ukończył ostatni okres ubezpieczenia.
Przykład
Bezrobotny mieszka w Polsce i tu ubiega się o zasiłek dla bezrobotnych. Przed złożeniem wniosku był zatrudniony i wykonywał pracę w Polsce i tu podlegał ubezpieczeniu. Wcześniej wykonywał pracę i był ubezpieczony w Niemczech. Jeżeli złoży wniosek o zasiłek dla bezrobotnych w Polsce, to organ rozpatrujący ten wniosek, gdy będzie taka potrzeba, powinien również uwzględnić okres ubezpieczenia w Niemczech. Okresy ubezpieczenia w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym bezrobotny ubiega się o świadczenia, potwierdza formularz U1 (dawny E 301).
Ustalenie, w którym państwie bezrobotny powinien ubiegać się o świadczenia, zależy po pierwsze od tego, czy mamy do czynienia z osobą bezrobotną częściowo lub w pewnym okresie czy też bezrobotną całkowicie.
W przypadku osoby częściowo lub okresowo bezrobotnej właściwe będzie państwo, w którym jest ona zatrudniona, nawet jeśli mieszka w innym państwie członkowskim.
W przypadku osoby bezrobotnej całkowicie (w pełnym wymiarze) odpowiedź jest bardziej złożona. Jeżeli osoba ta podlegała ostatnio ubezpieczeniu w państwie członkowskim, w którym mieszka, to powinna ubiegać się o świadczenia dla bezrobotnych w tym państwie. Jeżeli okres ubezpieczenia w tym państwie nie wystarczy do nabycia prawa do świadczeń, znajdzie zastosowanie zasada sumowania okresów ubezpieczenia.
Natomiast gdy osoba całkowicie bezrobotna w okresie ostatniego ubezpieczenia mieszkała w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym była ubezpieczona, to najpierw trzeba określić, czy jest ona pracownikiem przygranicznym. Przez „pracownika przygranicznego” rozumie się osobę wykonującą pracę najemną lub na własny rachunek w państwie członkowskim, która zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego, gdzie co do zasady powraca każdego dnia lub co najmniej raz w tygodniu (art. 1 lit. f rozporządzenia).
Bezrobotny całkowicie, będący pracownikiem przygranicznym, otrzymuje świadczenia w państwie, w którym mieszka, tak jakby podlegał tam ubezpieczeniu w okresie ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek (zob. art. 65 ust. 5 lit. a rozporządzenia). Co istotne, w takim przypadku zastosowanie zasady sumowania okresów ubezpieczenia nie jest uzależnione od ukończenia ostatniego okresu ubezpieczenia w państwie, w którym bezrobotny ubiega się o świadczenia. Pobierając świadczenia w państwie miejsca zamieszkania, bezrobotny dodatkowo może zarejestrować się jako osoba poszukująca pracy w państwie, w którym ostatnio pracował.
Przykład
Osoba mieszkająca w Szczecinie przez ostatnie dwa lata pracowała w Niemczech. Każdego dnia po zakończonej pracy wracała do Polski. Jest więc pracownikiem przygranicznym. W związku z tym powinna ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych w Polsce. Jednocześnie może ona zarejestrować się jako osoba poszukująca pracy w Niemczech. W takim przypadku świadczenia nadal będzie wypłacać polski organ.
Jeżeli osoba całkowicie bezrobotna nie jest pracownikiem przygranicznym, a w ostatnim okresie ubezpieczenia mieszkała w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym była ubezpieczona, to może ona zarejestrować się i wnioskować o świadczenia w państwie, w którym ostatnio pracowała albo w państwie, w którym ma miejsce zamieszkania (zob. art. 65 ust. 5 lit. b rozporządzenia).
Tzw. eksport świadczeń dla bezrobotnych
W związku z obowiązywaniem zasady swobody przepływu osób powstaje pytanie, czy całkowicie bezrobotny, który pobiera świadczenia dla bezrobotnych w jednym państwie członkowskim (państwo A), zachowa prawo do tych świadczeń w czasie poszukiwania pracy w innym państwie członkowskim (państwo B).
Kwestię tę (tzw. eksport świadczeń dla bezrobotnych) reguluje art. 64 rozporządzenia. Przepis ten uzależnia zachowanie świadczeń od spełnienia następujących warunków formalnych:
- bezrobotny jest zarejestrowany w państwie A jako osoba poszukująca pracy co do zasady przez 4 tygodnie,
- bezrobotny poinformował instytucję państwa A o zamiarze poszukiwania pracy w innym państwie członkowskim i uzyskał od niej formularz U2 (dawny E 303),
- po przybyciu do państwa B bezrobotny zarejestrował się tam jako osoba poszukująca pracy co do zasady w ciągu 7 dni od dnia opuszczenia państwa A.
Po spełnieniu ww. warunków bezrobotny zachowa prawo do świadczeń co do zasady przez okres 3 miesięcy poszukiwania pracy w państwie B (licząc od dnia opuszczenia państwa A). Oczywiście łączny okres pobierania świadczeń nie może przekroczyć czasu, na jaki przyznano świadczenia w państwie A. Jeżeli bezrobotny nie znajdzie pracy w państwie B, to aby po powrocie do państwa A zachować prawo do świadczeń, powinien do niego wrócić co do zasady w chwili zakończenia lub przed upływem 3-miesięcznego okresu.
Podstawa prawna:
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DzUrz UE L 166 z 30.04.2004 r., s. 1, DzUrz UE Polskie wydanie specjalne 2004, rozdz. 5, t. 5, s. 72).