Ustawa - Prawo o szkolnictwie wyższym reguluje kompleksowo status prawny nauczycieli akademickich. Przepisy te mają zastosowanie zarówno do pracowników zatrudnionych w publicznych, jak i niepublicznych szkołach wyższych. Normy Kodeksu pracy stosuje się do tej grupy pracowników tylko w sprawach, których nie uregulowano w ustawie.
Ustawa nie ma zastosowania do nauczycieli szkół wyższych i wyższych seminariów duchownych prowadzonych przez kościoły i związki wyznaniowe, z wyjątkiem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Umowa o pracę lub mianowanie
Nauczyciele akademiccy zarówno w uczelni publicznej, jak i niepublicznej w myśl przepisów ustawy są zatrudniani na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Natomiast pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi są zatrudniani na podstawie umowy o pracę. Umowę o pracę zawiera rektor lub inny organ uczelni wskazany w statucie. W uczelniach na stanowiskach nauczycieli akademickich mogą także być zatrudniani cudzoziemcy. W przeciwieństwie do innych pracowników w ich przypadku nie jest wymagane ani zezwolenie, ani zgoda organu zatrudnienia.
Wśród nauczycieli akademickich wyróżnia się:
- pracowników naukowo-dydaktycznych,
- pracowników dydaktycznych,
- pracowników naukowych,
- dyplomowanych bibliotekarzy oraz dyplomowanych pracowników dokumentacji i informacji naukowej.
Podstawowym warunkiem zatrudnienia na stanowisku nauczyciela jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji, określonych ustawą. I tak np.: stanowisko profesora zwyczajnego może zajmować osoba, która posiada tytuł naukowy profesora, a stanowisko profesora nadzwyczajnego osoba posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora. Na stanowisku profesora wizytującego może być zatrudniona osoba będąca pracownikiem innej uczelni, która posiada stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł naukowy profesora.
Statut uczelni może jednak określać dodatkowe wymagania i kwalifikacje zawodowe osób zatrudnianych na stanowiskach pracowników naukowo-dydaktycznych i naukowych.
Nauczyciel akademicki, oprócz kwalifikacji, musi spełniać określone warunki:
- mieć pełną zdolność do czynności prawnych,
- nie może być karany prawomocnym wyrokiem sądowym za przestępstwo umyślne,
- nie może być karany karą dyscyplinarną pozbawienia prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na stałe lub na czas określony, a ponadto
- korzystać z pełni praw publicznych.
W uczelni publicznej nauczyciela akademickiego zatrudnia rektor w trybie określonym w statucie, natomiast w uczelni niepublicznej - organ uczelni wskazany w statucie.
Mianowania na stanowisko profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego osoby pełniącej funkcję rektora uczelni publicznej dokonuje minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego na wniosek senatu tej uczelni.
Na podstawie mianowania zatrudnia się nauczyciela akademickiego wyłącznie w pełnym wymiarze czasu pracy.
Należy pamiętać, że uczelnia, w której nauczyciel akademicki jest zatrudniony na podstawie mianowania, jest jego podstawowym miejscem pracy. Ma to istotne znaczenie, ponieważ zgodnie z przepisami ustawy nauczyciel akademicki może pozostawać w tym samym czasie w stosunku pracy tylko w jednym podstawowym miejscu pracy. Warunkiem zatrudnienia nauczyciela akademickiego na podstawie mianowania jest złożenie na piś-mie oświadczenia, że uczelnia jest dla niego podstawowym miejscem pracy.
Mianowanie nauczyciela akademickiego po raz pierwszy w uczelni następuje po zakwalifikowaniu w drodze konkursu, którego zasady i tryb przeprowadzania, jak również kryteria kwalifikacyjne określa statut.
Nauczyciela akademickiego na podstawie mianowania zatrudnia się na czas nieokreślony lub określony.
Akt mianowania czy umowa o pracę, które są dokumentami stanowiącymi podstawę nawiązania stosunku pracy, powinny określać:
- rodzaj pracy,
- miejsce wykonywania pracy,
- wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
- informację, czy uczelnia jest podstawowym miejscem pracy w rozumieniu ustawy,
- wymiar czasu pracy,
- termin rozpoczęcia pracy.
Zarówno akt mianowania, jak też umowa o pracę powinny zawierać informację, czy dana uczelnia jest dla nauczyciela akademickiego podstawowym miejscem pracy.
Dodatkowe zatrudnienie
Nauczyciele akademiccy mogą podejmować dodatkowe zatrudnienie pod warunkiem uzyskania zgody lub zawiadomienia o dodatkowym zatrudnieniu. Nauczyciele uczelni publicznych zostali zobowiązani przez przepisy ustawy do zawiadomienia rektora o podjętym dodatkowym zatrudnieniu i wymiarze czasu pracy oraz rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej. Taką informację nauczyciel musi przekazać rektorowi w terminie 7 dni od podjęcia pracy lub rozpoczęcia działalności.
Przepisy obowiązujące w tym zakresie mają zastosowanie również do uczelni niepublicznych, chyba że statuty stanowią inaczej. Niezawiadomienie przez nauczyciela akademickiego właściwego organu uczelni w wymienionych terminach o podjęciu dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub prowadzeniu działalności gospodarczej stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem w uczelni będącej jego podstawowym miejscem pracy.
Nie o każdym dodatkowym zatrudnieniu nauczyciel akademicki jest zobowiązany powiadomić rektora. Z obowiązku tego zwolnieni są nauczyciele podejmujący zatrudnienie w ramach stosunku pracy:
- w urzędach, o których mowa w ustawie o pracownikach urzędów państwowych,
- w organach towarzystw naukowych i zawodowych,
- w organach wymiaru sprawiedliwości,
- w instytucjach kultury,
- we władzach Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.
Inne zasady obowiązują nauczycieli akademickich, którzy podejmują dodatkowe zatrudnienie u kilku pracodawców. Nauczyciele ci, aby mogli świadczyć pracę w kilku uczelniach, przed jej rozpoczęciem muszą otrzymać zgodę rektora. Dotyczy to również prowadzenia działalności gospodarczej łącznie z jednym dodatkowym zatrudnieniem w ramach stosunku pracy. Brak takiej zgody stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem w uczelni publicznej stanowiącej podstawowe miejsce pracy.
Podjęcie dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej przez nauczyciela akademickiego, będącego organem jednoosobowym uczelni publicznej lub jego zastępcą, wymaga uzyskania wcześniejszej zgody właściwego organu kolegialnego uczelni. Nieuzyskanie tej zgody powoduje wygaśnięcie mandatu do pełnienia tej funkcji.
Wypowiedzenie stosunku pracy lub wygaśnięcie mandatu następuje z końcem miesiąca następującego po miesiącu, w którym rektor powziął wiadomość o podjęciu dodatkowego zatrudnienia u kilku pracodawców. Wymienionych czynności dokonuje rektor uczelni, a w stosunku do rektora uczelni publicznej minister do spraw szkolnictwa wyższego.
Podstawa prawna:
- ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.).