Obowiązujące przepisy nie przewidują konieczności wystawienia powiadomienia o zatrudnieniu osoby uprawnionej do emerytury lub renty na sformalizowanym druku, wydanym na podstawie określonego wzoru. Powiadomienie musi jednak zawierać istotne informacje, pozwalające na bieżące wypłacanie świadczenia w wysokości jak najbardziej zbliżonej do tej, jaka będzie wynikała z późniejszego rozliczenia. Szczególnej staranności muszą dochować osoby podejmujące działalność gospodarczą. Jeżeli są one uprawnione do emerytury/renty, wystawiają oświadczenie o wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jeśli podlegają dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym - wskazują podstawę wymiaru, od której odprowadzają składki. Jeśli nie podlegają dobrowolnym ubezpieczeniom - wskazują podstawę wymiaru, od której odprowadzaliby te składki, nie niższą jednak niż 60% przeciętnego wynagrodzenia (w niektórych przypadkach - 30% minimalnego wynagrodzenia).
Osoby uprawnione do świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego i prowadzące pozarolniczą działalność mają obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (chyba że składki te opłacają np. z tytułu zatrudnienia). Ponieważ przy ustalaniu kwoty zmniejszenia kwotę przekroczenia przychodu pomniejsza się o obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne należne od ubezpieczonego, osoby prowadzące pozarolniczą działalność powinny wskazać procentową wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe oraz potwierdzić, czy opłacają składki na ubezpieczenie chorobowe (jest to ubezpieczenie dobrowolne dla tej grupy ubezpieczonych).
Przychody z tytułu zatrudnienia
Płatnik składek ma obowiązek poinformowania ZUS o wysokości wynagrodzenia (przychodu) osiąganego przez osobę uprawnioną do świadczeń.
W przypadku wszystkich świadczeń przyznawanych przez ZUS płatnik składek ma obowiązek informowania o przychodach uzyskanych m.in. z tytułu:
• pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy,
• pracy nakładczej,
• pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej lub współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów,
• wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna - np. umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
• prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oraz współpracy przy jej wykonywaniu, tj.:
- prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,
- wykonywania działalności twórczej i artystycznej,
- bycia wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki jawnej, komandytowej i partnerskiej,
- wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,
- odpłatnego świadczenia pracy na postawie skierowania do pracy w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania oraz
- pobierania stypendium sportowego.
Są to więc przychody uzyskane z tytułu wykonywania zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności gospodarczej, której wykonywanie podlega obowiązkowi ubezpieczeń społecznych oraz z tytułu służby mundurowej (Policja, Wojsko, Straż Pożarna itd.). Wysokość uzyskanego przychodu należy podawać w kwotach brutto, przed pomniejszeniem o składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Obowiązek informowania ZUS o zawarciu ze świadczeniobiorcą umowy ma miejsce także wówczas, gdy osoba ta nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, a tym samym - nie są odprowadzane składki na ubezpieczenia społeczne.
Za przychód osiągany we wskazanych przypadkach uważa się przychód, jaki stanowiłby podstawę wymiaru składki, gdyby świadczeniobiorca był zobowiązany do ich opłacenia.
Przykłady
Pani Janina B., uprawniona do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek od 2003 r., od 1 marca 2007 r. pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy w szkole z wynagrodzeniem 2600 zł. Dodatkowo zawarła umowę zlecenia z prywatną firmą od 1 kwietnia 2007 r. Ze względu na zbieg tytułów do ubezpieczenia nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu umowy zlecenia. Pani Janina może przystąpić z tytułu wykonywania tej umowy do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, ale tego nie uczyniła. Jednak przychód zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu umowy zlecenia ma wpływ na wypłatę emerytury. Dlatego też pracodawca był zobowiązany do powiadomienia ZUS o podjęciu zatrudnienia przez ww. Obowiązek taki miał również zleceniodawca niezależnie od tego, że pani Janina nie przystąpiła do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.
***
Pan Jan K. ma ustalone prawo do emerytury wcześniejszej - w związku z ukończeniem 60. roku życia i udokumentowaniem ponad 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, w tym 15-letniego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach - i od 29 stycznia 2007 r. skorzystał z tego prawa. Od 1 lipca 2007 r. rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie handlu. Ponieważ jest emerytem, nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (obowiązkowe jest natomiast ubezpieczenie zdrowotne) i do nich nie przystąpił. Mimo to jest zobowiązany powiadomić organ rentowy o podjęciu działalności.
Ponieważ na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.), płatnik składek ma obowiązek informowania ZUS o każdej umowie zawartej z osobą uprawnioną do renty. Ma zatem obowiązek informowania ZUS o przychodzie osiąganym z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat, oraz honorariach z tytułu działalności artystycznej lub twórczej.
Przychody z tytułu najmu
Sam świadczeniobiorca lub jego przedstawiciel ustawowy (opiekun prawny lub kurator) ma obowiązek poinformować organ rentowy ZUS o osiąganiu przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Powiadomienie to następuje w formie pisemnego oświadczenia, a jeśli od osiągniętego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, uprawniony zobowiązany jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek.
Barbara Zabieglińska
specjalista ds. ubezpieczeń społecznych