17 maja 2011 r. weszła w życie ustawa z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (zwana dalej nową ustawą). Ustawa znajduje zastosowanie do ściśle określonej grupy funkcjonariuszy publicznych, którzy dopuścili się kwalifikowanego naruszenia prawa przy wykonywaniu władzy publicznej. Zwykłe naruszenie prawa przy wykonywaniu władzy publicznej, nieobjęte zakresem obowiązywania nowej ustawy, będzie podlegało dotychczas obowiązującym regulacjom prawnym określającym odpowiedzialność majątkową (art. 120–122 k.p., art. 415 i 441 k.c.) i osobistą (m.in. art. 228 i art. 231 k.k. oraz 108 i nast. k.p.).
Kto jest funkcjonariuszem publicznym
Nowa ustawa wprowadziła węższą definicję funkcjonariusza publicznego niż ta przewidziana w art. 115 § 13 k.k.
Funkcjonariuszem publicznym jest biorąca udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia osoba:
- będąca organem administracji publicznej w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 3 k.p.a. (np. minister, wojewoda),
- która uzyskała upoważnienie do działania w imieniu organu administracji publicznej z mocy ustawy lub odrębnego porozumienia,
- będąca członkiem kolegialnego organu administracji publicznej,
- zatrudniona w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej (art. 2 ust. 1 pkt 1 nowej ustawy).
Ustawodawca nie wyjaśnił, czy przez pojęcie „wzięcie udziału w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia” należy rozumieć wszystkie osoby, które zostały ujawnione w tzw. metryczkach administracyjnych i miały przynajmniej marginalny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, czy też wyłącznie osoby, których wpływ na rozstrzygnięcie sprawy był istotny i rzeczywisty. Słuszne wydaje się po pierwsze pociągnięcie do odpowiedzialności na podstawie nowej ustawy tylko tych ostatnich, a po drugie niestosowanie niczym nieuzasadnionej wykładni rozszerzającej tego pojęcia.
Warunki powstania odpowiedzialności
Nowa ustawa wprowadziła nieznane dotychczas warunki powstania odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych.
Aby funkcjonariusz publiczny poniósł odpowiedzialność, musi nastąpić:
- rażące naruszenie prawa przez zawinione działanie lub zaniechanie funkcjonariusza publicznego,
- podjęcie przez organ administracji publicznej lub organ podatkowy czynności albo wydanie przez organ administracji publicznej, organ podatkowy, sąd powszechny, sąd administracyjny decyzji administracyjnej bądź orzeczenia o rażącym naruszeniu prawa przez funkcjonariusza publicznego, które są wymienione w art. 6 nowej ustawy,
- wypłata przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego odszkodowania osobie, której została wyrządzona szkoda przy wykonywaniu przez funkcjonariusza publicznego władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa; taka wypłata musi nastąpić na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu lub ugody.
Przykład
Artur W. jest starszym specjalistą w Wydziale Geodezji Urzędu Miejskiego w A. 20 czerwca otrzymał pozew z Sądu Rejonowego w A. o zapłatę odszkodowania w wysokości 10 000 zł za wydanie decyzji bez podstawy prawnej 1 maja 2000 r. W pozwie wskazano art. 5 ustawy z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa jako podstawę prawną odpowiedzialności Artura W. Urząd Miejski w A. nie wypłacił jeszcze odszkodowania osobie, której została wyrządzona szkoda wydaniem ww. decyzji. Artur W. może się bronić, składając do Sądu Rejonowego w A. odpowiedź na pozew. Ponadto powinien wnieść o oddalenie powództwa z uwagi na brak podstaw do zastosowania ww. ustawy do zdarzenia opisanego w pozwie. Ta ustawa może mieć zastosowanie tylko do zachowań funkcjonariuszy publicznych, które nastąpiły od 17 maja 2011 r. Ponadto za oddaleniem powództwa przeciwko Arturowi W. przemawia niewypłacenie poszkodowanemu przez urząd miejski odszkodowania, co jest jednym z warunków koniecznych do powstania odpowiedzialności na podstawie wspomnianej ustawy.
Granice i etapy odpowiedzialności majątkowej
Dotychczasowe przepisy różnicowały granice odpowiedzialności majątkowej w zależności od stopnia winy funkcjonariusza publicznego. Umyślne wyrządzenie szkody skutkowało obowiązkiem zapłaty odszkodowania w pełnej wysokości (art. 415 i 441 k.c. i art. 122 k.p.). Natomiast nieumyślne wyrządzenie szkody powodowało obowiązek zapłaty odszkodowania przez funkcjonariusza publicznego (będącego pracownikiem) maksymalnie do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia.
Nowa ustawa utrzymała pełną odpowiedzialność majątkową funkcjonariuszy publicznych, którzy umyślnie naruszają prawo w sposób rażący. Natomiast zaostrzono odpowiedzialność funkcjonariuszy za nieumyślne naruszenie prawa w sposób rażący. Obecnie skutkuje zapłatą odszkodowania aż do 12-krotności miesięcznego wynagrodzenia.
Powstanie omawianej odpowiedzialności poprzedzają następujące, obligatoryjne czynności procesowe:
- złożenie pozwu przeciwko Skarbowi Państwa lub jednostce samorządu terytorialnego, odpowiedzialnych za szkodę wyrządzoną niezgodnym lub zgodnym z prawem zachowaniem funkcjonariusza publicznego,
- wydanie przez sąd prawomocnego wyroku uwzględniającego pozew bądź zatwierdzenie ugody zobowiązującej ww. podmioty do wypłaty odszkodowania poszkodowanemu,
- wypłata poszkodowanemu odszkodowania przez jeden z podmiotów odpowiedzialnych,
- złożenie przez kierownika podmiotu odpowiedzialnego, w ciągu 14 dni od wypłaty odszkodowania, wniosku do prokuratora okręgowego o przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego,
- wszczęcie i przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego przez prokuratora okręgowego w celu ustalenia, czy zostały łącznie spełnione warunki powstania odpowiedzialności, o których mowa w art. 5 nowej ustawy,
- złożenie przez prokuratora okręgowego pozwu przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu o zapłatę odszkodowania za rażące naruszenie prawa,
- w przypadku złożenia pozwu przez prokuratora okręgowego – przeprowadzenie rozprawy i postępowania dowodowego przez właściwy sąd w celu rozstrzygnięcia o jego zasadności,
- uwzględnienie w całości bądź części ww. pozwu prokuratora okręgowego,
- wniesienie środków odwoławczych lub środków zaskarżenia przeciwko orzeczeniu sądu I instancji, rozstrzygającym o zapłacie odszkodowania za rażące naruszenie prawa,
- wydanie prawomocnego wyroku sądu uwzględniającego w całości lub w części ww. pozew prokuratora okręgowego.
Podstawa prawna:
- art. 108, 120–122 Kodeksu pracy,
- art. 415 i 441 Kodeksu cywilnego,
- art. 228 i 231 Kodeksu karnego,
- art. 5 § 2 pkt 3 Kodeksu postępowania administracyjnego,
- ustawa z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (DzU nr 34, poz. 173).