Praca wykonywana w związku z prowadzeniem akcji ratunkowej nie podlega limitom i ograniczeniom wynikającym z art. 42 § 4 Kodeksu pracy, choćby nawet czynności wykonywane w ramach takiej pracy były inne niż określone w umowie o pracę pracownika.
UZASADNIENIE
Pracodawca w przypadkach uzasadnionych jego potrzebami ma prawo do powierzenia pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę. O tym, jakie sytuacje będą uzasadniały powierzenie pracownikowi innej pracy, decyduje pracodawca. Przy czym przeważnie będą to zdarzenia nagłe, których nie można było wcześniej przewidzieć, a które w znaczącym stopniu dezorganizują pracę w zakładzie. Takie powierzenie następuje na podstawie polecenia służbowego i nie wymaga zmian w umowie o pracę pod warunkiem, że wykonywanie innej pracy niż umówiona nie będzie trwało dłużej niż 3 miesiące w danym roku kalendarzowym (art. 42 § 4 Kodeksu pracy).
Powierzając inną pracę pracodawca musi ponadto zadbać, aby nowa praca odpowiadała kwalifikacjom danego pracownika i nie powodowała obniżenia jego dotychczasowego wynagrodzenia. W przeciwnym przypadku pracodawca naraża się na konieczność wypłaty odszkodowania pracownikowi (wyrok SN z 4 grudnia 1997 r., I PKN 418/97, OSNP 1999/2/44). Powierzona praca powinna odpowiadać pracownikowi nie tylko pod względem wykształcenia, posiadanego doświadczenia zawodowego, potrzebnych do jej wykonywania umiejętności oraz właściwości psychofizycznych. Musi także być dla niego odpowiednia ze względu na jego stan zdrowia (wyrok SN z 4 października 2000 r., I PKN 61/00, Pr. Pracy 2001/5/33).
Natomiast prowadzenie akcji ratunkowej w celu zabezpieczenia lub ocalenia firmowego mienia (np. pomieszczeń zakładu pracy, surowców do produkcji, gotowych wyrobów oczekujących na transport do klientów, firmowych samochodów, maszyn, sprzętu, dokumentów itp.) oraz praca wykonywana w związku z taką akcją nie podlegają limitom i ograniczeniom przewidzianym dla pracy powierzanej w trybie art. 42 § 4 Kodeksu pracy.
W przeciwieństwie do powierzenia innej pracy na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy, obowiązek wykonywania pracy (również innej niż określona w umowie o pracę) w razie akcji ratunkowej wynika z pracowniczego obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy oraz obowiązku ochrony jego mienia (art. 100 § 2 Kodeksu pracy). Szczególna sytuacja, jaką jest prowadzenie akcji ratunkowej, uprawnia pracodawcę do wydawania pracownikom poleceń dotyczących pracy, zgodnych z przepisami prawa, lecz niekoniecznie zgodnych z treścią zawartych umów o pracę, w szczególności w zakresie rodzaju wykonywanej pracy.
PRZYKŁAD
W budynku, w którym siedzibę ma firma transportowa, nastąpiła awaria instalacji wodnej, w wyniku czego woda zaczęła zalewać pomieszczenia firmy. Pracodawca polecił swoim pracownikom – 2 pracownicom biurowym i 8 kierowcom – zabezpieczenie dokumentów firmy oraz sprzętu komputerowego i przeniesienie ich do sąsiedniego budynku, w którym firma wynajmuje magazyn. Takie polecenie jest uzasadnione szczególną sytuacją, chociaż nie jest zgodne z zawartymi z tymi pracownikami umowami o pracę.
Przepisy nie określają warunków, jakim powinna odpowiadać praca w czasie akcji ratunkowej. W tym zakresie przepisy ograniczają się jedynie do wskazania celu takiej akcji, którym jest ochrona życia lub zdrowia ludzkiego, ochrona mienia lub środowiska, usunięcie awarii, oraz do kwestii związanych z czasem takiej pracy (m.in. dopuszcza nielimitowaną pracę nadliczbową, naruszenia norm odpoczynku dobowego i tygodniowego, pracę nocną czy pracę w niedzielę lub święto). W praktyce taka praca może być wykonywana do skutku, tj. do chwili zakończenia akcji ratunkowej, a pracownicy powinni wykonywać wszystkie niezbędne czynności i realizować konieczne polecenia pracodawcy. Ograniczeniem takiej pracy jest uprawnienie pracownika, pod pewnymi warunkami, do powstrzymania się od wykonywania pracy lub nawet do oddalenia się z miejsca pracy w sytuacji, gdy warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia (art. 210 § 1 i 2 Kodeksu pracy). Nie dotyczy to jednak pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
WAŻNE!
Pracownicy, do których obowiązków pracowniczych należy ratowanie życia ludzkiego lub mienia, nie mogą odmówić wykonywania pracy nawet wówczas, gdy warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla ich życia i zdrowia.
Zważywszy na wyjątkowe okoliczności takiej sytuacji trudno byłoby ograniczyć nie tylko czas pracy (np. trakcie akcji pracownicy muszą nagle zakończyć wszystkie prace, ponieważ przekroczyli limity pracy nadliczbowej), ale i jej rodzaj (np. pracownicy mogą wykonywać jedynie prace zgodne z ich kwalifikacjami). W konsekwencji także trudno ograniczyć polecenia pracodawcy jedynie do poleceń zgodnych z zawartą umową o pracę (np. pracownicy nie mogą wykonywać żadnej innej pracy niż określona w umowie). Ponadto w praktyce konieczność prowadzenia akcji ratunkowej utrudnia lub nawet uniemożliwia analizę, czy dana praca, którą pracownik ma w tej chwili wykonać, jest zgodna z jego wykształceniem i doświadczeniem, a jest to warunek konieczny do powierzenia innej pracy na podstawie art. 42 § 4 Kodeksu pracy.
Podstawa prawna
- art. 42 § 4, art. 100 § 2, art. 132 § 2 pkt 2, art. 133 § 2, art. 151 § 1 pkt 1, art. 15110 pkt 1, art. 210 Kodeksu pracy.